Antonietta Pintus est morta a pustis de duas dies de sunferèntzias in s’ispidale Brotzu.

Tropu graves is feridas de sa fèmina de otantachibant’annos casteddaja causadas dae s’atumbada contra unu tziclomotore.

Sa fèmina fiat istada investida rugrende is istrìscias pedonales a s’artària de bia Tramontana dae una moto modellu Yamaha X City ghiada dae un’òmine de 54 annos residente in Casteddu chi fiat andende conca a Viale Diaz.

Sa sennora Pintus est istada sucùrrida dae un’ambulantza de su 118 e leada de presse a su Brotzu cun su còdighe ruju pro more de is cunditziones graves suas.

Un’àtera rughe duncas s’agiunghet in is caminos sardos. In Sardigna is datos de is intzidentes cun mortos sighent a èssere preocupantes meda.

Difatis bastat a donare una mirada a is datos Istat pro cumprèndere sa gravidade de sa situatzione: unu mortu ogna tres dies. Nùmeros in contratendèntzia cunfrontu a sa mèdia italiana, in ue si registrat un’abbasciamentu de is intzidentes istradales e de is vìtimas puru.

Peri in Sardigna ddoe est istadu unu ismenguamentu de is mortos causados dae intzidentes istradales, difatis dae su 2008 a su 2018 su tassu de mortalidade est faladu a su 0,9%, ma si ddu cunfrontamus a su datu italianu, 19%, est casi insignificante. Peus ancora su tassu de mortalidade in su perìudu curtzu – tra su 2017 e su 2018 – in Sardigna semus passados dae 2,6 a 3 mortos ogna chentu intzidentes. A livellu italianu imbetzes est abarradu belle invariadu, e est meda prus bàsciu de cussu isulanu (1,9).

Si si cunsìderant is datos de is ùrtimos degh’annos, annotamala, morint semper prus pedones: in su 2010 is mortes de is pedones in s’Ìsula rapresentaiant su 10,4% de su totale, in su 2018 sa pertzentuale est belle addopiada, lompende a su 20%.

A pagare prus de totus sunt is betzos, categoria prus dèbile. Su 47,6% de is pedones investidos tenet prus de 65 annos, e in sa matessi fàscia de edade (65+) si registrat su tassu de mortalidade prus artu (7,7 pro 100 mìgia abitantes). Comente in su casu de sa sennora Pintus.

In custas dies sa tràmuda diat dèpere èssere reconnota dae s’Unesco comente patrimòniu culturale immateriale de s’umanidade.

In Bogotà, in Colòmbia, s’aberit oe cun sa reunione de su Comitadu, una chida determinante pro sa detzisione finale.

Sa proposta, presentada a manera ufitziale in Parigi dae s’Itàlia – istadu capufila – paris cun Grètzia e Àustria, in su mese de martzu 2018, est partida dae su ministeru de is polìticas agrìculas e dae sa Regione Molise.

Cust’ùrtima, paris cun àteras Regiones de su sud de Itàlia rugradas dae “i tratturi”, gosi comente si mutint in cussos tretos is caminos imprendos pro tramudare is pegos,  dae deghe annos tutelant e valorizant  custas àndalas gràtzias a intzentivos e finantziamentos de s’Unione Europea.

“Sa tràmuda” est unu “filu” de sa memòria chi acàpiat sa Sardigna a s’istòria sua prus antiga, e s’orìgine arcàica sua si perdet in s’antigòriu.

In Sardigna, is pastores montanginos, ogna annu in is primas chidas de onniasantu, pro sarbare su bestiàmine dae su fritu de s’ierru, depiant lassare is pasturas de su monte e si nche calaiant a ierrare in is terras prus cagentes de is basciuras. In beranu torraiant a essire a su monte a istadiare, sighende su matessi caminu chi aiant fatu pro calare.

Su bestiàmine si podiat tramudare a is sartos de pròpia bidda o de is biddas a probe, opuru a logos prus a largu comente pro esèmpiu a su Gerrei o a Campidanu. In custu casu si depiant fàghere chentinas de chilòmetros a pees e tocaiat a connòschere totus is postòrgios, is tapas, is pasadòrgios e is caminos antigos tramandados dae babbu in fìgiu.

Custos caminos  – “testimòngios” de èpocas arcanas e de gentes antigas, sacrifìtzios mannos, lotas malas, anèddotos, amighèntzias e raportos culturales tra diversos logos – sunt comente iscusòrgios in ue est arrimadu su contadu de is orìgines nostras, e fortzis, sunt peri un’ocasione pro su tempus benente.

Cando si tramudaiat a largu sufiat belle semper cun berbeghes o cabras, ma peri pegos de bule. Is porcos, a s’imbesse si costumaiat a ddos lassare a presu de is biddas, mescamente in annadas de lande.

Ma dae cando s’est cumentzadu a fraigare cuiles e istàulos modernos, prus addatos a su fritu de s’ierru, e cun is cambiamentos in su cumpartu latiero-caseàriu, belle totu is pastores ant acabbadu de ierrare cun su bestiàmine, francu in unas cantas bidda de s’Ogiastra e de sa Provìntzia de Nùgoro.

Tocat a nàrrere però, chi calicunu comunu de cussos prus interessasos dae sa tràmuda, est torrende a iscobèrrere su valore de custu importante patrimòniu culturale, finas comente ocasione de isvilupu.