In Santuidu s’agatat unu bidditzolu abbandonadu. S’agatat in  Monte Narba, subra de unu montigru chi dòminat una mina chi fiat aberta finas a sa prima metade su 900, formada dae gallerias chi lompiant  a 500 metros de profundidade, cun prus de noighentos minadores chi ddoe traballaiant. Dda iscoberimus gràtzias a unu bellu artìculu publicadu in su giassu de sardegnabbandonata.

Su logu giat connotu de meda, in s’800 est devènnidu una de sas prus importantes minas de prumu e prata de Itàlia. Sa bidda est istada fata in su 1864, cando sa mina fiat istada donada in cuntzessione a sa Sotziedade Lanusè. In intro bi fiat totu chi serbiat pro fàghere funtzionare una bidda. Duncas b’aiat su telèfonu, s’energia elètrica, sas domos pro sos impreados e sos dirigentes, un’ispidale, una butega de maistru de linna e s’ofitzina mecànica. Sa domo prus importante est unu palàtziu mutidu Villa Signora, cun tres pesadas de artia, acanta istaiat su diretore.

In sa domo acanta teniat sa sede sua s’ufìtziu amministrativu si podent galu bìdere afriscos fatos de un’artista austrìacu in 1916 cando, durante sa Prima Gherra Mundiale, inoghe fiat bènnidu acasagiadu unu contingente de presoneris chi beniant dae s’Àustria.

A s’agabbu des’800, cun s’esaurimentu de sos filones de prata e pro more de sa cuncurrèntzia de sos àteros giatzimentos de Europa, sa mina de Monte Narba aiat cumentzadu a andare male, colende da una  sotziedade a s’àtera. Cando in su 1935 fiat sa cuntzessione fiat istada leada, su situ fiat istadu serradu. Ma su logu aiat sighidu a èssere abitadu pro more ca fiat istada  aberta un’azienda agrìcula chi at poderadu ativos unos cantos edifìtzios.

Immoe sa bidda est totu abbandonada, però podet èssere cunsideradu comente unu museu a s’àrea aberta chi sipodet fintza abisitare. Pro ddoe lòmpere est fàtzile fàtzile. S’agatat a pagos chilòmetros dae Santuidu, in su Sàrrabus. Tocat a essire de sa bidda e andare conca a  Murera, furriare a manu dereta deretu a pustis de su ponte . A pustis de unos cantos chilòmetros est a girare a manu manca e imbucare in unu camineddu chi leat a su bidditzolu. Pro mègius seguresa si cunsìgiat de no intrare in sas domos e in sos edifìtzios pro more chi medas sunt calendende e sunt perigulosos, mescamente a pustis chi at pròidu, ca si podent verificare franadas.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

S’ istòria e su signifficu de sa Bandela de sos Bator Moros

Sa bandela de sos Bator Moros est oe unu de sas  friguras prus reconnoschìbiles e caraterìsticas de sa Sardigna, espressione de una identidade istòrica, culturale e de s’iscrocca abbarbada in su tempus. Sa bandela si distinghet pro unu fundu biancu traessadu dae una rughe ruja e pro sas battor concas de moru cun sa benda, postos in sos bator cuartos, elementos chi nde faghent una frigura ùnica e  reconnoschìbile a sa lestra. Sas bessidas de sa bandera torrant a su Medievu, cando sa Sardigna faghiat parte de sa Corona de Aragona.

Segundu su connottu prus difùndidu, sas bator concas mustrant àteros soberanos musulmanos binchidos in su mentres de sa Batalla de Alcoraz, una binchida chi si narat siat istada possìbile gràtzias a s’interventu de Santu Zorzi. Su sìgnu cumparit pro sa prima borta in documentos uffitziales  de su XIII sèculu e fiat a pustis insertu in istemmàrios medievales, ispainende·si fintzas a foras de sas lacanas de sa penìsula ibèrica. In su cursu de sos sèculos, sa bandela at tentu medas mudaduras siat in su cuntestu gràficu siat in su signifficcu suo. In su mentres de su poderiu ispagnolu e a pustis in s’època de sa Domo de Savoia, sas bator concas ant sighidu a cumparire in monedas, documentos uffitziales e istemmas, cunservande su rolu issoro caraterìsticu de s’identidade isolana.

Sa posissione gràfica est cambiada in su tempus, cun variatziones in sas posissiones de sas concas, in sas espressiones de sas caras e in s’orientamentu de sas bendas, chi in calicuna versione fiant postas in sos ogros, in àteras in sa fronte.

Cun su afirmare·si de una  cussèntzia identitària noa, sa bandela de sos Bator Moros fiat torrada a iscoberrere comente sìgnu de sa Sardigna e de s’ istòria sua, passende su cuntestu aràldicu semplize e pigande unu signifficu prus fungudu ligadu a s’identidade regionale. In su 1952 sa bandela fiat adotada in manera uffitziale comente sìgnu de sa Regione Autònoma de sa Sardigna e a pustis, in su 1999, fiat deffinida sa versione de oe cun sas concas bendadas in sa fronte e bortadas cara a s’asta.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”