Andamus a connòschere sa famada Gruta de Janas e sas intzisiones suas leghende su chi nos narat sa descritzione leada dae su giassu ìnteret de bauneiturismu.eu. Su nùmene de custa pitica gruta cuada in su costone a sos pees de “Montargia”, su bastione calcàreu chi dòminat s’ala arta de su tzentru abitadu de Baunei (su bigonadu mutidu “Bidda ’e Susu”, ) est uguale medas àteros tuvos de s’Ìsula chi sa traditzione populare at semper contadu cun mistèriu. Difatis, gasi comente  sa “Gruta de Janas”, a su matessi modu sas necròpolis prenuraghesas istuvidas in sa roca, presentes in totu sas zonas de sa Sardigna,  benint mutidas “Domus de Janas” (“domos de sas fadas, de sas maiàrgias”). Oe pro sos archeòlogos s’arcanu de sa funtzione de sas “Domus de Janas” est istadu iscoviadu, mancari abarrant misteriosos unos cantos aspetos de sos rituales funeràrios e de sa religiosidade prenuraghesa.

“Gruta de Janas” est aberta a su pùblicu (est istadu creadu un’àndala de atzessu, a sa base de su muru de “Montàrgia”) e mèritat de èssere insertada in una ghia istòricu-turìstica pro su particulare pamentu suo istalagmìticu, decoradu cun unu disinnu articuladu malu a interpretare. Si tratat de una rafiguratzione costituida dae unu totale de 18 canaleddas pagu profundas chi s’ispàinant dae una conca printzipale profunda unos cantos tzentìmetros, e si unint a vàrias copellas terminales dispostas sena perunu critèriu aparente.

Pròpiu pro sas caraterìsticas peculiares de su motivu iscavadu in su pamentu, sa gruta est istada ogetu in su 2005 de una campagna de iscavos archeològicos de sa diretzione de s’archeòloga Maria Ausilia Fadda. In ocasione de custu interventu sa zona est istada acresurada e in su cantzellu de intrada a su giassu sunt istados postos unos cantos cartellos esplicativos chi ispiegant sas caraterìsticas prus importantes de “Gruta de Janas”.

Sos testos, firmados dae sa Fadda ispiegant chi “sa gruta si ponet a notu pro sa presèntzia de una rafiguratzione articulada meda chi torrat a su Neolìticu finale (4000-3200 a.C.) impreada fortzis pro ritos propitziatòrios acapiados a sa fertilidade”. Intzisiones sìmiles sunt istadas iscobertas e istudiadas fintzas in Piemonte e Ligùria, analogias chi segundu  Fadda “diant pòdere cunfirmare galu de prus sos ligàmines fortes de s’àrea continentale cun sa Sardigna, chi esportaiat s’ossidiana dae sos giatzimentos de su Monte Arci finas in su sud de sa Frantza. Custos cuntatos de caràtere cummertziale ant influentzadu  meda sa produtzione de manufatos tzeràmicos, comente sos vasos a buca cuadrada, sìmiles meda a sos de produtzione lìgure, e sos vasos cun superfìtzies traballadas a istralùtzidu, comente a sos de su Midi frantzesu”.

“Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022

Sa Grutta de sa Pipera de Casteddu, intre istoria e paristoria.

A pagos passos dae su tzentru de Casteddu, accanta a sa carrela chi che leat a su campusantu de Tuvixeddu, si agattat unu de sos monumentos pius ammaghiantes e prenos de misteru de sa tzittade:sa Grutta de sa Pipera. Est unu sepurcu romanu iscavadu in sa rocca, de su I° seculu d.C., divennidu tzelebre no solu po sa bellesa architettonica sua ma fintzas po sa paristoria chi lu inghiriat.

Sa tumba fuit bistada fatta fraigare dae Lucio Cassio Filippo, nobile romanu chi arribaiat dae Cartagine, po sa muzzere Atilia Pomptilla, morta in Casteddu in su mentres de su disterru de su maridu. Sas iscrissiones intro de su sepurcu contant un’istoria de amore e devossione: secundu su connottu, Pomptilla diat aere donadu sa vida sua a sos deus po sarbare cussa de su maridu, chi si fuit ismalaidadu in su mentres chi fuit in Sardigna. Ma su chi rendet sa Grutta ancora pius enimmatica est sa presentzia, isculpida in sa fatzada, de duos terpentes imboligados.

Dae inoghe naschet su nomene “Grutta de sa Pipera”. In su tempus, a inghiriu de cussas friguras sun bennidos a pizu paritzos contos populares. Bi est chie at interpretadu sos terpentes comente conas de eternidade e protessione de s’anima de sos mortos, atteros bi ant bidu unu zubilu a sos cultos de s’antiga Roma o unu signu magicu capatze de che istesiare sos ispiritos malos.

Oe sa Grutta de sa Pipera est unu de sos logos archeologicos pius bisitados de Casteddu e sighit a esercitare un’ammaju forte supra sos bisitadores. S’aera sua suspesa intre contu e istoria, s’amore eternu chi ligat Pomptilla e Lucio Cassio Filippo e s’aria de misteru de duos terpentes isculpidos in sa pedra faghent de custu logu una cona de sa tzittade, capatze de contare no solu unu picculu de s’istoria romana sua ma fintzas sa fortza chi non morit de sas paristorias chi resistint a su tempus.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22