Su misteru de sas Domos de Janas, tumbas antigas istuvuccadas in sas roccas e chi agattamos in tottu sa galanosa Sardigna, sunt bistadas candidadas commente riconnoschimentu de Patrimoniu de su mundu de s’umanidade, in sa cummissione Natzionale de s’Unesco.

Assegus de una baludazione longa meda, sa proposta at rezzidu s’approbazione, e commo est retzinde unu cunsideru mannu dae parte de sos espertos de su Comidadu de su Patrimoniu de su Mundu, chi est in Parigi.

Sos documentos, presentados dae su Cesim, chi est su Tzentru po sos Istudios de s’Identidade e sa Memoria,agguantadu dae sa Regione e da sa retza de sos Comunes de sas Domus de Janas, diliniada unu passu importante meda e puru istoricu in su bandire custos monumentos carraffales.

Poninde a pare 37 amministrassiones, cun s’Alighera commente puntaresu, su comidadu de promotzione at mustradu un’impignu cumone e fungudu custoinde custa parte importante de su patrimoniu culturale sardu.

Puru su Ministru de sa Cultura, Gennaro Sangiuliano, at espressadu suddisfasione funguda, po sa collida positiva de sa proposta dae sa Cummissione Natzionale Unesco. Sas Domus de janas, cun sos 26 logos insoro, sunu una testimonia de desampladu balore, in su campu de s’istoria e de sa cultura universale. Custos monumentos, chi pertoccana a unu tempus dae su V e su III millenniu A.C., apparana una mirada nodida supra su passadu de sa Sardigna e supra sas presuras suas cun su mare Mediterraneu e sos populos suos.

Su chi rendede custa proposta unica, est sa natura sua primorosa,pro itte tenet 26 elementos bogados a campu, chi annodditana unu periudu detzisivu de s’isula nostra. Custos monumentos, chi appartennene a su Neoliticu mediu e a s’edade de su ramene, testimonzant s’importantzia de sos elementos ipogeicos e de su Megaliticu in sa Sardigna antiga. Bell’e chi fenomenos commente custos bi esserent puru in atteras tziviltades de s’Europa de su mattessi tempus,in sa Regione nostra tenent collogamentu chi si distinghent, e sunt unicas, chene remissione unicas, commente pensant sos istudiosos, poninde in evidentzia sos cambios de cultura cun su foranu chi sos isfroscos unicos de su cuntestu logale.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2023-2024. LR 22/2018, art. 22

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22