Su Comunu de Baunei at annuntziadu s’arribu de unu finantziamentu de 120.000 èuros pro su situ archeològicu de Grutt’e Janas. Custa noa rapresentat unu passu a in antis de importu pro s’assentu e sa valorizatzione de una de sas prendas istòricss e culturales de sa Sardigna.

Eris a mangianu sos tècnicos incarrigados de su progetu, intre issas s’archeòloga Alessandra Pisci, s’architetu Ilva Pinna e su geòlogu Antonello Foddis, ant bisitadu su giassu paris cun su Dotore Enrico Dirminti, Funtzionàriu archeòlogu de sa Subrintendèntzia ABAP pro sas provìntzias de Sàssari e Nùgoro, a su Responsàbile de s’ufìtziu tècnicu de su Comunu, s’Ingenieri Marino Monni, e a s’Ingenieri Cristina Cavia. Custu controllu est istadu unu passu propedèuticu pro sa fase initziale de su progetu, overas sa progetatzione. Su Comunu de Baunei tenet fide chi sos traballos potzant comintzare chitzo, cunsentende gasi sa ricualificatzione de Grutt’e Janas. Custu situ archeològicu rapresentat un’importante patrimòniu istòricu e culturale pro sa Sardigna e s’Ogiastra, e sa valorizatzione sua at a contribuire a arrichire s’oferta turìstica e culturale de su territòriu.

Sa Sardigna at semper puntadu meda subra sa valorizatzione de sos sitos archeològicos suos, reconnoschende su potentziale issoro in sa promotzione de sa sa cultura e de su turismu. Sa regione tenet un’istòria millenària e unu patrimòniu archeològicu ricu, chi podet èssere de profetu pro s’isvilupu sotzio-econòmicu de sa zona.

S’assàtiu de Grutt’e Janas rapresentat unu passu a in antis cara a s’amparu e sa valorizatzione de unu giassu de grandu importàntzia istòrica e archeològica. Custu finantziamentu at a cunsentire de aviare sos traballos netzessàrios pro preservare e avalorare su giassu, garantende in su matessi momentu un’atzessu seguru e fàtzile pro sos visitadores.

S’investimentu in sa valorizatzione de sos sitos archeològicos rapresentat unu modu pro cunservare s’istòria e sa cultura de unu territòriu, promovende a su matessi tempus unu turismu sustenìbile e responsàbile. Sa Sardigna, cun sa richesa archeològica sua, tenet su potentziale pro devènnere una meta didigiada pro sos amantiosos de s’istòria e de s’archeologia.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”