Sa Sagra de su Redentore, est istada istituida a Nùgoro a su cumintzu de su Noighentos in ocasione de sa collocatzione de s’istàtua de brunzu de su Redentore in su cùcuru de su Monte Ortobene. A sa fine de su 19° sèculu, in ocasione de su giubileu satzerdotale de Papa Leone XIII°, su matessi Paba aiat espressadu su disìgiu de comintzare su sèculu nou pesende, subra de sos cùcuros de deghennoe Regiones de Itàlia ateretantos monumentos a Cristu Redentore, unu  cada sèculu de cristianidade e su de binti in onore de Leone XIII.

A sa fine de su trìulas 1899 su presidente de su Comitadu vaticano cardinale Domenico Jacobini aiat comunicadu su sèberu de sa diòtzesi de Nùgoro diretamente a su Pìscamu Missennore Salvatorangelo Demartis. Unu comitadu esecutivu locale costituidu dae baranta membros. Sa presidèntzia onorària fiat istadu afidada a su pìscamu etotu, mentras s’organizatzione generale a su canònicu Pasquale Lutzu, chi si fiat ocupadu de definire sas caraterìsticas de s’òpera e de cuberare sos fundos netzessàrios.

Gràtzias a donatziones sustentadas dae sos giornales sardos e a su ricavadu de una loteria si fiat resèssidu a collire sa summa de L. 13.825.55. A sa campagna de sensibilizatzione pro sa regorta de sos fundos aiat partetzipadu fintzas s’iscritora Grazia Deledda iscriende una lìtera a su cuotidianu L’Unione Sarda publicada in su mese trìulas 1901.

S’istàtua de su pesu de 18 cuintales e de s’artària de 7 metros, fiat istada fùndida in Nàpule: partzida in tres partes fiat istadu trasferida a Casteddu cun su piròscafu ”Tirso” e de inie giuta a Nùgoro cun su trenu de sa Cumpangia ferruviària reale in ue fiat lòmpida su 19 austu 1901.

Su trasportu finas a su monte Ortobene, fiat istadu possìbile gràtzias a s’impreu de carros a boes postos a disponimentu dae sos massajos nugoresos. Sos traballos si fiant concruidos su mangianu de su 29 austu cando giai una truma de 8.000 fideles torraiat a artziare su Monte pro sa tzerimònia inaugurale.

A sa festa no aiat presentziadu s’iscultore Vincenzo Ierace, corfidu dae unu lutu grave meda, fiat morta sa mugere Luisa. In su 1905, in donu a s’iscultore, fiat istada posta a sos pees de s’iscalinada una tumba in memòria de sa mugere Luisa iscrita dae Grazia Deledda in su 1902.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

Una cosa est segura: non nci tenet unu logu cena nòmene. Podimu finas annànghere chi unu logu esistit pro ite tenet su nòmene. Una bidda, unu padente, unu bacu, unu tacinu, ogna tretu e cada corratzu de su sartu at retzidu su nòmene suu, e custu nòmene dipendet de medas cosas. Dae comente est fatu (Tacu, Su Fossu, Cucureddu), dae sa positzione (Su Solianu, Parendaddai, Partaelo, Su Paris de Oriente), dae chi ddoe abitàt o dae su maere (Maist’Antinu, Giuanni Lai, Sa de is Mereos), dae su colore “Mont’Arbu, Cùcuru Orrùbiu, Funtana Niedda) de una mata chi ddoe faghet (S’Orròali, s’Orrulàriu, Sa Murta) o peri de unu fatu particulari chu ddoe at sutzèdiu, in sa realidade (S’atza de Tabacu, sa Forà de is Dexeoto, s’Ocidroxu) o in sa mitologia de una bidda o de unu pòpulu (Pranu de Sànguini, Sa scala de santu Orgiu).

Is topònimus sunt coerentes cun sa limba de su logu. In Sardigna sunt in sardu. Pro cussu su destinu issoro est acapiadu a cussu de sa limba.  Chi benit a mancare sa limba de su logu, in totu su mundu, si colat dae unu paesàgio de sa coerèntzia a un paesàgiu dissotziau. Mudant is puntos de riferimentu in su territòriu. Calicuna cosa la ischint sos nativos americanos o sos aborìgenos australianos. Sos topònimos traditzionales benint iscassados e remplassados dae cussos de sos conchistadores militares e cummentziales. Custu fenòmenu non tocat sos logos de mare ebbia, ma fintzas sos logos de monte, bastat a bìere sa punta prus arta de su Gennargentu.

Sos topònimos traditzionales benint iscassados dae cussos cummertziales, dae sos cartellos turìsticos e dae sas istatziones balneares.. Si perdet su cuntatu cun sa realtade e cun sa natura de su logu.

Custu fenomenu est prus presente in is logos de mare, acantu is topònimos antigos, cussus chi portant sa mente a s’orìgine de s’antropizatzione is logos o a sa flora caraterìstica sua, o ancora a s’istòria sua, benint bogados dae nùmenes esòticos, pensamus a locas o tzilleris chi si narant il Sultano, la Scimitarra, il Corsaro nero… Sutzedet peri ca is nùmenes abbarrant ma perdent su significu originale issoro, comente, su topònimu Kala Moru… Duncas, a pustis de nos àere cambiadu su nùmenes de is biddas (pensamus a Gelisuli cun Girasole, a Barì cun Bari Sardo), immoe sunt cambiende is topònimos de su sartu puru.

In Orrì, in comunu de Tortolì, famada est s’ispiàgia de Il Golfetto, chi in beridade si narat Muscì, e s’ispiàgia “dei milanesi” in berteru est Musculedda, chi benit dae su nòmene sardu de sa còtzula.

Ite nos faghet cumprèndere custa cosa? Ca sa toponomàstica di un territòriu no est solu una disciplina geogràfica, ma peri linguìstica, istòrica, antropològica e culturale.

Ogna logu abitau, esprimit sa rapresentatzione de su mundu de sa gente chi ddoe bivit, esprimit is valores de una sotziedade e peri s’identidade sua.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”