Andamus a connòschere sa famada Gruta de Janas e sas intzisiones suas leghende su chi nos narat sa descritzione leada dae su giassu ìnteret de bauneiturismu.eu. Su nùmene de custa pitica gruta cuada in su costone a sos pees de “Montargia”, su bastione calcàreu chi dòminat s’ala arta de su tzentru abitadu de Baunei (su bigonadu mutidu “Bidda ’e Susu”, ) est uguale medas àteros tuvos de s’Ìsula chi sa traditzione populare at semper contadu cun mistèriu. Difatis, gasi comente  sa “Gruta de Janas”, a su matessi modu sas necròpolis prenuraghesas istuvidas in sa roca, presentes in totu sas zonas de sa Sardigna,  benint mutidas “Domus de Janas” (“domos de sas fadas, de sas maiàrgias”). Oe pro sos archeòlogos s’arcanu de sa funtzione de sas “Domus de Janas” est istadu iscoviadu, mancari abarrant misteriosos unos cantos aspetos de sos rituales funeràrios e de sa religiosidade prenuraghesa.

“Gruta de Janas” est aberta a su pùblicu (est istadu creadu un’àndala de atzessu, a sa base de su muru de “Montàrgia”) e mèritat de èssere insertada in una ghia istòricu-turìstica pro su particulare pamentu suo istalagmìticu, decoradu cun unu disinnu articuladu malu a interpretare. Si tratat de una rafiguratzione costituida dae unu totale de 18 canaleddas pagu profundas chi s’ispàinant dae una conca printzipale profunda unos cantos tzentìmetros, e si unint a vàrias copellas terminales dispostas sena perunu critèriu aparente.

Pròpiu pro sas caraterìsticas peculiares de su motivu iscavadu in su pamentu, sa gruta est istada ogetu in su 2005 de una campagna de iscavos archeològicos de sa diretzione de s’archeòloga Maria Ausilia Fadda. In ocasione de custu interventu sa zona est istada acresurada e in su cantzellu de intrada a su giassu sunt istados postos unos cantos cartellos esplicativos chi ispiegant sas caraterìsticas prus importantes de “Gruta de Janas”.

Sos testos, firmados dae sa Fadda ispiegant chi “sa gruta si ponet a notu pro sa presèntzia de una rafiguratzione articulada meda chi torrat a su Neolìticu finale (4000-3200 a.C.) impreada fortzis pro ritos propitziatòrios acapiados a sa fertilidade”. Intzisiones sìmiles sunt istadas iscobertas e istudiadas fintzas in Piemonte e Ligùria, analogias chi segundu  Fadda “diant pòdere cunfirmare galu de prus sos ligàmines fortes de s’àrea continentale cun sa Sardigna, chi esportaiat s’ossidiana dae sos giatzimentos de su Monte Arci finas in su sud de sa Frantza. Custos cuntatos de caràtere cummertziale ant influentzadu  meda sa produtzione de manufatos tzeràmicos, comente sos vasos a buca cuadrada, sìmiles meda a sos de produtzione lìgure, e sos vasos cun superfìtzies traballadas a istralùtzidu, comente a sos de su Midi frantzesu”.

“Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022

Unu viàzu in s’arte: sos chimbe artistas sardos prus famados de s’istòria

Sa Sardigna, in prus de èssere famada pro sas bistas suas chi che  bogant s’alenu e pro su connottu millenàriu, at bidu  nàschere  artistas medas chi ant lassadu unu sinnu chi no si podet iscantzellare in s’istòria de s’arte italiana e internatzionale. Costantinu Nivola, iscultore e muralista de fama internatzionale, Nivola che at leadu s’arte sua in sos Istados Unidos, partetzipande cun architetos mannos comente Le Corbusier e Marcel Breuer. Sas òperas suas sunt caraterizadas dae s’impreu nou de su tzimentu e de sos materiales locales, condimizande modernidade e connottu.

Pinucciu Sciola, famadu pro sas “predas sonoras”, Sciola at ischidu aunire iscultura e mùsica, revertinde su granitu in istrumentu chi bogat a fora sonos armonicos cando est percossadu. Sas òperas suas, ispartas in totu sa Sardigna e in su mundu, festant sa natura e sas raighinas culturales de s’ìsula, fundinde materiales locales cun una poetica universale.

Zuseppe Biasi, pintore e illustradore, Biasi at contadu sa Sardigna a mesu de friguras prenas de colore e vitalidade. S’arte sua acciappat costùmenes, traditziones e bistas de s’ìsula, torrende·las a interpretare cun d’unu istile chi aunit folclore e modernidade. Sas òperas suas ant dadu unu contribbudu po fàghere connòschere sa Sardigna a foras de sas lacanas suas, influentzande ingendras  de artistas locales.

Maria Lai, artista in medas campiles e ghia de s’arte tessile de oe, Maria Lai at isichidu  revertire su filu e su pannu in istrumentos de issida de fortza  poètica manna. Sos tribaglios suos, a bortas partetzipativos e fatos pro unu logu ispetzìficu, intritzant sa memòria cumone de sa Sardigna cun d’una limba universale. Francu Bussu, intre sos printzipales de s’iscultura e de sa pintura sarda de su Noighentos, Francu Bussu at aunidu rigore tènnicu e fundaria comunicativa. Sas òperas suas iscoperrent temas ligados a su connottu, a sa religione e a sa vida de campagna  de s’ìsula, ma cun d’una
sensibilidade de oe chi los faghet divennere in manera istravanada modernos.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”