Andamus a connòschere sa famada Gruta de Janas e sas intzisiones suas leghende su chi nos narat sa descritzione leada dae su giassu ìnteret de bauneiturismu.eu. Su nùmene de custa pitica gruta cuada in su costone a sos pees de “Montargia”, su bastione calcàreu chi dòminat s’ala arta de su tzentru abitadu de Baunei (su bigonadu mutidu “Bidda ’e Susu”, ) est uguale medas àteros tuvos de s’Ìsula chi sa traditzione populare at semper contadu cun mistèriu. Difatis, gasi comente  sa “Gruta de Janas”, a su matessi modu sas necròpolis prenuraghesas istuvidas in sa roca, presentes in totu sas zonas de sa Sardigna,  benint mutidas “Domus de Janas” (“domos de sas fadas, de sas maiàrgias”). Oe pro sos archeòlogos s’arcanu de sa funtzione de sas “Domus de Janas” est istadu iscoviadu, mancari abarrant misteriosos unos cantos aspetos de sos rituales funeràrios e de sa religiosidade prenuraghesa.

“Gruta de Janas” est aberta a su pùblicu (est istadu creadu un’àndala de atzessu, a sa base de su muru de “Montàrgia”) e mèritat de èssere insertada in una ghia istòricu-turìstica pro su particulare pamentu suo istalagmìticu, decoradu cun unu disinnu articuladu malu a interpretare. Si tratat de una rafiguratzione costituida dae unu totale de 18 canaleddas pagu profundas chi s’ispàinant dae una conca printzipale profunda unos cantos tzentìmetros, e si unint a vàrias copellas terminales dispostas sena perunu critèriu aparente.

Pròpiu pro sas caraterìsticas peculiares de su motivu iscavadu in su pamentu, sa gruta est istada ogetu in su 2005 de una campagna de iscavos archeològicos de sa diretzione de s’archeòloga Maria Ausilia Fadda. In ocasione de custu interventu sa zona est istada acresurada e in su cantzellu de intrada a su giassu sunt istados postos unos cantos cartellos esplicativos chi ispiegant sas caraterìsticas prus importantes de “Gruta de Janas”.

Sos testos, firmados dae sa Fadda ispiegant chi “sa gruta si ponet a notu pro sa presèntzia de una rafiguratzione articulada meda chi torrat a su Neolìticu finale (4000-3200 a.C.) impreada fortzis pro ritos propitziatòrios acapiados a sa fertilidade”. Intzisiones sìmiles sunt istadas iscobertas e istudiadas fintzas in Piemonte e Ligùria, analogias chi segundu  Fadda “diant pòdere cunfirmare galu de prus sos ligàmines fortes de s’àrea continentale cun sa Sardigna, chi esportaiat s’ossidiana dae sos giatzimentos de su Monte Arci finas in su sud de sa Frantza. Custos cuntatos de caràtere cummertziale ant influentzadu  meda sa produtzione de manufatos tzeràmicos, comente sos vasos a buca cuadrada, sìmiles meda a sos de produtzione lìgure, e sos vasos cun superfìtzies traballadas a istralùtzidu, comente a sos de su Midi frantzesu”.

“Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022

Un’Atrante pro cartografare e amparare sos nuraghes in Sardigna

Si comintzat dae una prima rilevatzione de prus de 10 mìzza monumentos e si at arribare a una cartografia pro connòschere, amparare e balorizare sos sìmbulos prus antigos de sa Sardigna. Custu est s’intentu de s’assòtziu “Sa Sardigna cara a s’UNESCO”, chi at aviadu sa realizatzione de s’“Atrante de sos monumentos de sa tziviltade nuràgica”. S’initziativa est nàschida dae sa collaboratzione cun s’Universidade de Casteddu intre su progetu
“Return”, finantziadu dae su PNRR, chi at battidu a sa creatzione de su geoportale “NuragicReturn – a banda de unu Atrante de sa Sardigna Nuràgica”.

Su portale recollit e integrat datos chi benint dae divressas issias, apparande una bisura agiornada de sos logos nuràgicos e de sas cunditziones de arriscu ligadas a fenòmenos naturales comente alluviones, instabilidade de su solu, terremotos e degradu ambientale. Si tratat de una sintesi noa, chi pro sa prima borta armonizat sas cartografias esistentes e torrat a dare unu cuadru generale de prus de deghe mìzzas logos: in totale sunt bistados
signalados 10.387 monumentos ispartidos in 9.410 localidades.

Mancari non si siat ancora fata una ischedatura sistemàtica e una balidazione iscientìfica cumpleta, sos promotores ispìegant chi s’intentu est de fraigare una “domo comune de sos connoschimentos”: unu mezzu cumpartzidu pro favoressere su controllu e sa tzertificatzione de sos datos, ma fintzas pro ordimizzare s’amparu e sa balorizatzione de sos nuraghes, patrimòniu ùnicu de sa Sardigna e de su Mediterràneu.

Cun s’Atrante, sa Sardigna faghet unu passu detzìsivu cara a su reconnoschimentu de sos logos nuràgicos comente Patrimòniu de s’Umanidade UNESCO, unu intentu chi passat dae su connoschimentu, sa collaboratzione e s’amparu ativu de un’eredidade millenària. In medas ispetant cun curiosidade e interèssiu sa realizatzione de custu progetu, chi at a tènnere un’importu mannu fintzas in sas iscolas.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”