Andamus a connòschere sa famada Gruta de Janas e sas intzisiones suas leghende su chi nos narat sa descritzione leada dae su giassu ìnteret de bauneiturismu.eu. Su nùmene de custa pitica gruta cuada in su costone a sos pees de “Montargia”, su bastione calcàreu chi dòminat s’ala arta de su tzentru abitadu de Baunei (su bigonadu mutidu “Bidda ’e Susu”, ) est uguale medas àteros tuvos de s’Ìsula chi sa traditzione populare at semper contadu cun mistèriu. Difatis, gasi comente  sa “Gruta de Janas”, a su matessi modu sas necròpolis prenuraghesas istuvidas in sa roca, presentes in totu sas zonas de sa Sardigna,  benint mutidas “Domus de Janas” (“domos de sas fadas, de sas maiàrgias”). Oe pro sos archeòlogos s’arcanu de sa funtzione de sas “Domus de Janas” est istadu iscoviadu, mancari abarrant misteriosos unos cantos aspetos de sos rituales funeràrios e de sa religiosidade prenuraghesa.

“Gruta de Janas” est aberta a su pùblicu (est istadu creadu un’àndala de atzessu, a sa base de su muru de “Montàrgia”) e mèritat de èssere insertada in una ghia istòricu-turìstica pro su particulare pamentu suo istalagmìticu, decoradu cun unu disinnu articuladu malu a interpretare. Si tratat de una rafiguratzione costituida dae unu totale de 18 canaleddas pagu profundas chi s’ispàinant dae una conca printzipale profunda unos cantos tzentìmetros, e si unint a vàrias copellas terminales dispostas sena perunu critèriu aparente.

Pròpiu pro sas caraterìsticas peculiares de su motivu iscavadu in su pamentu, sa gruta est istada ogetu in su 2005 de una campagna de iscavos archeològicos de sa diretzione de s’archeòloga Maria Ausilia Fadda. In ocasione de custu interventu sa zona est istada acresurada e in su cantzellu de intrada a su giassu sunt istados postos unos cantos cartellos esplicativos chi ispiegant sas caraterìsticas prus importantes de “Gruta de Janas”.

Sos testos, firmados dae sa Fadda ispiegant chi “sa gruta si ponet a notu pro sa presèntzia de una rafiguratzione articulada meda chi torrat a su Neolìticu finale (4000-3200 a.C.) impreada fortzis pro ritos propitziatòrios acapiados a sa fertilidade”. Intzisiones sìmiles sunt istadas iscobertas e istudiadas fintzas in Piemonte e Ligùria, analogias chi segundu  Fadda “diant pòdere cunfirmare galu de prus sos ligàmines fortes de s’àrea continentale cun sa Sardigna, chi esportaiat s’ossidiana dae sos giatzimentos de su Monte Arci finas in su sud de sa Frantza. Custos cuntatos de caràtere cummertziale ant influentzadu  meda sa produtzione de manufatos tzeràmicos, comente sos vasos a buca cuadrada, sìmiles meda a sos de produtzione lìgure, e sos vasos cun superfìtzies traballadas a istralùtzidu, comente a sos de su Midi frantzesu”.

“Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022

Intre defensa, presones e bellesa: sa Turre de s’Elefante contat su passadu medievale e s’ispiritu de Casteddu.

In su coro de su cuarteri istoricu de Castello, in Casteddu, si istantariat importante sa Turre de s’Elefante, unu de sos monumentos pius importantes de sa tzittade e baluardu autenticu de s’istoria medievale sua. Fraigada in su 1307 po contu de so pisanos, chi tando dominaiant sa Sardigna de su meridione, sa turre faghiat parte de su sistema de defensa de sa tzittade, umpare a sa Turre de Santu Brancau, cun s’intentu de diffendere s’intrada a Castello, su quartieri fortalessidu postu supra de su montricu.

Arta casi 30 metros e fraigada in carcare biancu chi arribaiat dae sas cavas de Bonaria, sa Turre de s’Elefante ispantat oe puru po sa maestosidade e sa fortesa de sos muros suos. Tres partes sunt serradas e fraigadas cun roglios de pedra, mentres su quartu est abbertu e mustrat sa parte de intro fatta de iscalas e curridores de linna, secundu unu modellu chi si impittaiat meda in su Medioevo.

Su numene de sa turre benit dae un’iscultura pitticca de pedra de unu elefante chi est posta in sa fatzada a sa parte de mesudie: una cosa curiosa chi cun su tempus est divennidu unu zubilu conicu po turistas e tzittadinos. In sos seculos, sa Turre de s’Elefante est bistada impittada po cosas divressas.In su tempus de sos ispagnolos fuit una presone, e sos muros de fora funt impittados po bi appiccare sas concas segadas de sos cundennados a morte comente avvisu po sa populatzione. Cun s’Unidade de Italia e sos accontzos de su Noighentos, sa turre at recuperadu sa cara sua originaria e oe est abberta a sos bisitadores.

Dae su patiu de sa bista si godit una de sas bistas pius ispettaculares de Casteddu:sa mirada passat dae sa tzittade bezza a su portu, fintzas a su mare abbertu e a sos corongios a inghiriu. Po custu motivu, addia de essere una testimonia preziosa de su passadu, sa Turre de s’Elefante est una frimmada importante po chie disizat connoschere s’anima istorica e de sa bista de sa capitale sarda.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22