Su cumplessu de sas turres costeras de sa Sardigna at rapresentadu durante sèculos unu de sos printzipales sistemas difensivos de s’ìsula, cunsentende de abbistare s’arribu de eventuales inimigos de su mare.

Sas curreras de sos Arabos subra in sas costas sardas aiant comintzadu in sos primos annos de su sèculu VIII d.C. e aiant sighidu in sos deghènnios sutzessivos, a su puntu de rèndere netzessària su fàbricu de sas primas turres pro sa defensa costera.

Dae s’IX a su sèculu XV, durante su perìodu de sos Giuigados sardos (Casteddu, Arborea, Torres e Gallura) e de su domìniu pisanu e genovesu, fiant istados fraigadas  medas fortilesas, tantu chi, a su cumintzu de su domìniu ispagnolu in s’ìsula, unas sessanta turres bardaiant sas costas sardas.

A sos cumintzos e pro totu sa prima metade de su sèculu XVI sos antracosi  fiant creschidos meda, causende timòria e destruidura non petzi intre sas populatziones costeras de sa Sardigna, ma fintzas de s’Itàlia meridionale e de s’Ispagna. A sos cumintzos de su sèculu, difatis, sos moriscos bogados dae s’Ispagna fiant istados acollidos dae sas populatziones bèrberas dadas a sa gherra de cursa e a su tràficu de sos iscraos e sa bighinàntzia de sa Sardigna a su Nord Àfrica l’esponiat a su perìgulu de sos assàltios de sos corsaros turcu-barbarescos, tantu chi sa Corona de Ispagna si fiat impinnadu a istudiare provedimentos pro mantènnere su controllu de s’ìsula.

Giai dae su 1570 si fiat comintzadu a progetare una rete de fortilesas pro sa defensa de sas costas, ma fiat istadu petzi in su 1587, a pustis a s’assàltiu de su 1582 in sos bidditzolos a presu de  Casteddu, chi su re Tilipu II de Ispagna aiat costituidu sa “Reale Amministratzione de sas Turres”, afidende·las su còmpitu de costruire turres noas, de providire a sa gestione issoro, de arruolare sos sordados e de lis dare de armas.  A capu de custu organismu, chi teniat sede in Casteddu, bi fit su Vitzeré, chi numenaiat su capitanu (alcaide), sos artiglieris e sos sordados deputados a sa defensa de sa turre. Su còmpitu issoro fiat de pompiare de sighidu su mare, in modu de abbistare sas imbarcatziones inimigas e de las afundare impreende sos cannones.

Su fenòmenu de sa gherra de cursa fiat agabbadu in sos cumintzos de su sèculu XIX e, de cunsighèntzia, sas turres costeras aiant pèrdidu sas funtziones issoro, tantu chi in su 1842 sa Reale Amministratzione de sas Turre fiat istada  suprimida. Unas cantas turres a s’època ancora presidiadas aiant sighidu però a èssere impreadas pro esigèntzias militares, comente sede de impiantos de cumendu o de abbistada e fiant istados dismissas petzi in su 1989 cun s’acordu Istadu-Regione.

In generale, sas turres fiant dispostas in puntos istratègicos dae sos cales fiat possìbile isperiare tretos de mare ampros e cada turre fiat posta in modu de pòdere comunicare, pro mèdiu de signales luminosos, cun sas turres serentes.  Belle totus tenent una pranta tzirculare e una forma truncu-cònica o tzilìndrica e podent èssere partzidas in tres castas: turres de armas o gagliardas, est a nàrrere cuddas prus mannas, bidu chi sas dimensiones mèdias issoro fiant de unos 17 metros de diàmetru e 14 de artària; beniant cumandadas dae un’alcaide, chi teniat a sos òrdines suos un’artigliere e bator sordados; s’armamentu fiat costituidu dae bator cannones de grussu càlibru, duos ispingardas e chimbe fusiles.

Senzillas, est a nàrrere turres de mannària mèdia (13 metros de diàmetru e 10 de artària); fiant presidiadas dae un’alcaide, un’artiglieri e duos o tres òmines e dotadas de duos cannones de càlibru mèdiu, duas ispingardas e chimbe fusiles. Torrezillas, chi fiant sas prus piticas (5 metros de diàmetru e 7 de artària) e serbint petzi comente logu pro fàghere craru e de osservatzione; fiant presidiadas dae duos sordados armados de un’ispingarda e duos fusiles.

S’intrada a sas turres, postu a belle 4-6 metros de artària dae terra, fiat possìbile gràtzias a s’impreu de iscalas de funes o in linna chi, a pustis de s’impreu, beniant imbucadas a s’internu. In sa terratza, narada pratza de armas, sos sordados acumpriant sas fainas de abbistada, guàrdia, sinnalatzione e fogu de artillieria.  Pro bi arribbare si colaiat passande dae unu trapa in linna,  cun iscalas de fune opuru cun iscalas in fràbicu fatas  a costadu de su muru.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa figu niedda de Chia, pronta bo bintrare in sas rebustas de sas iscolas.

Bona meda, dae sas issidas antigas meda e dae sas propriedades chi si podent intendere, sa figu niedda de Chia, si candidat po divennere unu alliadu pretziosu meda de sa salude in sas rebustas iscolasticas e de sos ispidales, comente picchettu de mesu manzanu o cando si finit de bustare.

Sa proposta est bessida a pizu in su mentres de sa de 13 edissiones de sa Festa de sa Figu, chi ant fattu in Domus de Maria. Custu vruttu, reconnoschidu comente produttu PAT(produttu agroalimentare de su connottu) e marcadu De.Co.(arrenomini cumonale), est parte de un’elencu regionale de sa biodiversidade sarda.

Sa formas suas chi sunt medas, friscu, cando est possibile, siccadu,candidu, o comente decottu de fozzas, nde rendent possibile un’impittu divressu, revertindelu in d’unu manigu chi serbit po tottas sas edades. S’introdussione sua in sas rebustas pubbricas est unu passu importante po favoressere s’educatzione alimentare de sas ingendras zovanas, favoressere su cossumu chin connoschentzia e favoressere sa prevensione po mesu de sa cosa de mandigare. De prusu, dat unu contribbudu a su balorimentu de sa biodiversidade locale e a s’affortigu de sas fileras agroalimentares regionales.

S’addobiu est bistadu abbertu dae sa sindiga de Domus de Maria, Maria Concetta Spada, chi at evidentziadu s’importantzia de su balorimentu de sas eccellentzias agroalimentares po sa salude e po s’accolomia de sas comunidades locales. In su mentres de sos tribaglios, sunt bistadas mustradas sas paritzas propriedades de sa figu niedda de Chia: ricca de “polifenoli”,fribbas, sale minerale e cumpostos prebioticos, chi serbint po paritzas fases de sa vida, dae s’isviluppu a s’andantzia, fintzas a sa terza edade.

Favoressit sa salude de su figadu, de sos ossos e de s’istercu, e dat fintzas unu contribbudu po abbilanzare sa glicemia e mantenet sa funtzione de su cherbeddu. In pius, sa ficina, una madria produida dae sa figu, at mustradu in s’istudiu meigu un’attividade contra sos bugnos, in particulare contra su bugnu de sa titta e a sa budda.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22