A s’iscoberta de su bidditzolu nuràghesu de Tiscali

Oe allegamus de una prenda archeològica cuada in sa chighirista de unu monte, in unu de sos ungrones prus ispantos de sa Sardigna. Semus alleghende de su bidditzolu ipogeu de Tìscali. S
Oe allegamus de una prenda archeològica cuada in sa chighirista de unu monte, in unu de sos ungrones prus ispantos de sa Sardigna. Semus alleghende de su bidditzolu ipogeu de Tìscali. Si tratat de un’aposentamentu nuràgicu chi s’agatat in intro de una gruta a làcana tra Durgali e Ulìana. Iscobertu a cumintzu de su sèculu XX, est a un’artia de chimbechentos metros e in intro si podet agatare su bidditzolu nuraghesu omònimu.
Pro more de sa positzione sua est friscu in s’istiu e caente in s’ierru. Fraigadu in diversas fases, s’insediamentu est formadu dae duas unidades, chi si podent datare a s’edade nuràgica (XV-sèculu VIII a.C.). Ma a pustis sunt istados torrados a acontzare in època romana e posca in s’Evu Mesanu Artu. A nord, agatamus baranta pinnetas tundas e ovales, cun muros istrintos, crobeca a tholos (o cun coma), cun intradas a architraves de tzinnèperu e nitzos in sa muradura. A sud-ovest, s’agatant unas trinta abitatziones prus piticas, cuadradas o retangulares.
Tìscali in custos annos est divènnida famada meda tra sos amantiosos de natura e archeologia. Est una de sas escursiones prus rechestas fintzas de chie non pràtica a fitianu escursionismu, pro more chi est inghiriada dae logos de una bellesa ambientale, naturalìstica, istòrica, archeològica e antropològica ispantosas. Su percursu prus praticadu est cussu chi movet dae sa badde de Lanaitu (Ulìana), atzufada in mesu su padente de èlighes e chercos.
S’escursione est una passigiada de unas cantas ora, cun unu dislivellu de batorghentos metros chi est fàtzile dae fàghere fintzas pro sos chi non sunt meda espertos. Ma cuntestu acanta custa escursione s’acumprit, agreste e a oe sena de signalètica, òbligat a sos noitzolos de s’afidare semper a una ghia locale. Difatis, essende custa una sas metas prus nòdidas de s’escursionismu sardu, càpitat medas bias chi medas escursionistas improvisados s’aventurent a sa sola e si perdant in mesu a custos montes iscòticos, ponende is trèulu sos sucursos chi a fitianu si devent mobilitare pro chircare escursionistas ispèrdidos.
Garibaldi in Caprera: su coro sardu de s’eroe de sos Duos Mundos

Zuseppe Garibaldi, connoschidu comente s’Eroe de so Duos Mundos, est bistadu un’omine chi at rugadu paeses e terras firmas in d’una sumana in sa cale biazare fuit un’impresa tosta, fatta de naves a bela, caminos longos e iscroccas a s’ispissu inimigas.
Garibaldi in Caprera: su coro sardu de s’Eroe de sos Duos Mundos.
Zuseppe Garibaldi, connoschidu comente s’Eroe de so Duos Mundos, est bistadu un’omine chi at rugadu paeses e terras firmas in d’una sumana in sa cale biazare fuit un’impresa tosta, fatta de naves a bela, caminos longos e iscroccas a s’ispissu inimigas.
At cumbattadu battallas sumanales in Sud America e in Europa, at ghiadu revolussiones, e su nomene suo at intronadu in tottu su mundu comente cona de libertade e corazu. Eppuru, pustis de una vida bivida semper in assione, at seperadu de si ritirare in d’unu logu attesu e mudu, s’isula de Caprera, in Sardigna.
Unu seperu chi diat podere apparrere aggiocante, po un’omine abesadu a sos cramores de s’istoria. E imbetzes, cussa terra abria e agreste fuit po Garibaldi unu furriadorzu de s’anima, un’angulu de su Mediterraneu inube podere bivere in armudiu cun sa nadura, tribagliare sa terra e accattare sa paghe. Ma pro itte propriu in Caprera? Itte aiat corpadu in manera gai funguda un’omine comente a issu e l’ispinghere a bi ponnere raighinas?
Pustis de sas suas abbenturas americanas e unu pagu de tempus passadu in Nizza, tzittade in sa cale fit naschidu, Garibaldi si fuit imbarcadu supra unu bastimentu pitticcu giammadu “Iscumbattadore”, navigande in su Mediterraneu. E d’est bistadu propriu in su mentres de unu de custos biazos chi, po more de sas currentes e de sos bentos, fuit arribadu po casu in sas Buccas de Bonifacio. Inoghe aiat acciappidu amparu in su ballumene de isulas de sa Madalena, e d’est bistadu in cuss’occasione chi aiat bidu po sa prima borta Caprera. Un’addobiu fortzis abbennidu po casu, ma chi si fuit revertidu in amore a prima bista.
Fuit su 1856 cando, cun sos acchittos accuccurados e un’eredidade pitticca, aiat comporadu una parte de s’isula. Carchi amigu li aiat indittadu logos pius de grandesa, comente Cabu Testa o su Gulfu de Arzachena, ma Garibaldi no aiat tentu dudas: cheriat Caprera. Fuit incumintzadu gai su fraigu de sa domo coloniale sua, oe revertida in su Museu Naztionale Zuseppe Garibaldi, e aiat apporridu una vida fatta de laurantza, pesadura, iscrittura e reflessione.
Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22

© RIPRODUZIONE RISERVATA