In sa disgratzia sa fortza de resistire e andare a daenanti. Proande a fraigare carchi cosa chi potat essere de azzudu po sos zovanos. Si giamat “Sas alas de Mattia odv”, un’assotziu chi in Carbonia tenet s’iscopu de azzuare sos piccioccos a no si intendere solos in sos momentos pius diffitziles de sa vida insoro po mesu de attividades de aggregatzione e privatzione.

In daesegus bi sunt su coro e su corazzu de Christian Marotta e muzzere sua Emanuela. In su 2022 sa digratzia manna chi at abbulottadu sa vida insoro. Su fizzu de 15 annos, Mattia si est mortu in su parcu de sa tzittade. E dae su dolore de unu babbu e de una mama est bessida a pizzu s’idea de creare un’assotziu chi indissiet s’arrancu de sos piccioccos in disignos e attividades ispecificas. “Sas alas de Mattia odv”, est como chircande una domo in sa tzittade de Carbonia. “Bi sunt medas pessonas chi dimandant un’azzudu po sa mente” narat Marotta, “ma oe s’assotziu tenet bisonzu de una domo”. A cussu puntu at essere unu tzentru de assortimentu po piccioccos, e intro de custa domo bi sunt medas disignos chi movent dae sas ideas de sos piccioccos”.

Unu tzentru siguru, po s’assortimentu de sos zovanos. Intro de sala musica, sala film, sala giogos e fubalinu. Ma finttzas street- art e interessos de giughere a daenanti. “Inoghe sos piccioccos ant a faghere assortimentu propriu commente si faghiat in su tempus passadu”.Cheret narrere usande in manera intelligente e cun s’azzudu de sos mannos sos tzellulares e sos istrumentos tecnologicos. “Sotzial e internet potent essere unu perigulu po sos piccioccos”, narat Christian, “e in mesu de sos chi nos azzuant, chi sunt casi baranta, tenimos puru un’informaticu chi at a tennere unu cursu educativu. Sas amiganzas virtuales? Sos amigos teppent essere beros, propriu commente una borta”.

In su 2022 sa disgratzia de Mattia, chi istudiaiat in sas iscolas superiores cun s’indiritziu informaticu. Cun su coro a picculos, mama Emanuela at iscrittu unu post supra sos sotzial chi at acciappidu meda iscurtu fintzas fora de sa Sardigna. “Nos ant chircadu dae tottu s’Italia. Bi sunt medas piccioccos in situassiones diffitziles commente cussa de fizzu nostru”. Dae incue s’idea de un’assotziu commente un’atteru chi bi est giai in Roma, chi azzuet tottu sos piccioccheddos chi sunt in mesu de una vida diffitzile, po faghere in manera chi resessant a lu binchere. “Ma devent essre sos mattessi piccioccos, leande cussentzia de sos problemas, a si accostare a nois”.

Meda ideas po s’assotziu “Sas alas de Mattia”. E tottu cundivisas e partetzipadas cun sos piccioccos de oe. “ Cando bi est bistada sa manifestassione Sulcis esponnet, in Carbonia” contat Marotta, “ammos dimandadu a sos zovanos. S’arresposta? Tottus dimandant unu tzentru de assortimentu siguru in su cale si acciappare e faghere medas attividades”. E azzunghet, “ A pagu a pagu sos piccioccheddos si sunt accostados. Semmus gai arrivados a casi 60 zovanos chi ant dadu bolantinos, presentande sas ideas nostras. Est importante meda chi sos piccioccos tenzant responsabilidades. Paritzas sas iniziativas, in cust’istiu chi at fattu in Carbonia s’assotziu. Carchi die faghet, in occasione de sos 18 annos de Mattia. Est bistadu unu momentu de cummossione forte po Christian e Emanuela. Cun s’azzudu mannu de unu amigu, sunt arrivados a sos manager de sos artistas Petit, Arisa e Daniele Silvestri, chi fint in Sardigna po cantare. E custos cun disponibilidade manna, in carchi manera ant cojuadu custa causa.

“Arisa, una picciocca fantasiosa, in Gonnesa at cantadu cun sa maglia de s’assotziu nostru, dedicandenos sa cantone Sa notte. Unu cuntzertu cun sas manos in su coro chi nos at emossionadu meda”. A sa mattessi manera Silvestri, “at iscrittu una cantone, Arghentu bivu, chi paret essere iscritta propriu po Mattia, indiritzande s’attentzione supra su discumbeniu de su ADHD e supra sos problemas chi si podent tennere in su percursu iscolasticu”. Como si tribagliat po su tempus benidore, e cun s’abbertura de sas iscolas pustis de sas vacantzias de s’istiu. “Semus prontos po accomettare sos problemas de sas materia divressas e non ammos a ponnere a disposta. Ma devent essere sos piccioccos a cumprendere e nos dimandare una manu. E medas sunt giai rispondinde”.

Ma serbit una domo. “Bisonzat a biere sos bandos e sos contribbudos chi nos podent dare. Su columene de Carbonia e sas istitutzione bi sunt, emmo. Sunt baludande cale podet essere sa solussione. Bi sunt domos meda, ma sa dimanda est arta da parte de assotzios commente su nostru. Nois po su momentu, partimos. Ammos a biere in su tempus benidore.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2023-2024. LR 22/2018, art. 22

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”