In sos urtimos annos, sos buscos de sa Sardigna ant tentu dannos mannos po more de medas fattores contrarios, in mesu de sos cales bi est s’assuttura longa meda, sos attaccos de corduios chi battint maladias e su cambiamentu de su tempus. Custa crisi de s’ambiente, connoschida commente” maladia muda”, chi est appenande sos buscos nostros e est attirande s’attentzione de Forestas, s’organissasione de sa regione chi est dedicada a sa protessione de su patrimoniu de sos buscos. S’istudiu de Forestas, pesat preguntas fortes supra sa capatzidade de resistentzia de sos ecosistemas de sos buscos sardos e supra sa balidìa de sas protessiones chi sunt bistadas fattas.

Assu contrariu de cantu ant nadu sos criticos, no andat bene narrere chi non benit fattu nudda po sarbare sos buscos. Forestas dae tempus meda est controllande sos buscos e sos prantarios chi sunt sutta de su controllu suo. Custas attividades si faghent po recollire datos importantes meda supra sa presentzia e sa diffusione de orduios chi faghent dannu, cun un’attentzione particulare a su genere Phytophthora. Custos corduios, chi faghent frazigare, minettant in manera grave sa salude de sas mattas. Su controllu, chi sighit dae paritzos annos, faghet parte de un’isforzu de donzi die e controlladu po accomettare custos problemas in manera pius manna.

Sos cambiamentos de su clima influentzant meda sos buscos sardos, bessinde a campu cun tres minettas graves: Arbules siccos, fogos e unu creschimentu de sa possibilidade chi potant essere attaccados dae sos
corduios. Custos fattores sunt apprettande sa ruina de sos buscos, chi si podent biere in manera particulare in su Sarrabus, Gerrei,Ozzastra, in su parcu naturale de Gutturu Mannu, in su monte Linas e in Gaddura. S’assuttura longa illaunit sas mattas, e las faghet divennere pius revistas a sos attaccos de sos corduios , minimande sa capatzidade insoro de resistire a sos fogos. Custu protzessu creat unu rogliu vissiosu chi compromittit de pius sa resistentzia de sos buscos, faghindelos divennere semper pius chidrinos e debiles. Sa situatzione preoccupat meda pro itte custa “maladia muda” non est laccanada a una sola ala de s’isula.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2023-2024. LR 22/2018, art. 22

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22