In su cuntestu de sa diversidade manna meda de sa vida agreste mundiale, numerosas mesches animales afrontant sa minetza imbeniente de s’estintzione, a s’ispissu a càusa de s’impatu dèpidu a sas atziones e a sa presèntzia imbaratzosa de s’èssere umanu. Intre sa pisca e sa cassa sena controllu, interferèntzia de s’òmine  in sos habitat naturales issoro e sos intzidentes istradales, ant lassadu un’arrastu fungudu subra  sa fàuna de su praneta nostru. Nointames, b’at galu calicunu isperu gràtzias a initziativas de amparu e reintroduimentu chi punnant a curregire sos errores de su tempus coladu.

Un’esèmpiu reghente de custu disafiu est rapresentadu dae s’ocelot, unu felinu agreste chi su nùmeru s’est reduidu meda in custos annos, crompende agigu a 100 esemplares. In su 1982, su “U.S. Fish and Wildlife Service” at classificadu s’Ocelot comente mesche a arriscu de estintzione, mescamente a càusa de sa cassa e de sos intzidentes istradales. Custa minetza contina nde at iscasiddadu un risposta sena pretzedentes pro preservare custu felinu ùnicu in su genere suo.

In sos Istados Unidos, e mescamente in s’Istadu de su Texas, est istadu aviadu unu progetu ambitziosu de reintrodutzione de s’Ocelot. Universidade, tzentros de chirca, agèntzias guvernativas e sa comunidade locale si sunt unidos a pare pro creare un’istrategia cumplessa e organizada. Sa punna printzipale est sa de aumentare sa populatzione de Ocelot a a su mancu 200 esemplares intro su 2033.

Cassa e intzidentes istradales ant causadu disacatos sena rimèdiu in sa populatzione de Ocelot. Sa bellesa e sa maestosidade de custos felinos ant atiradu s’atentzione de cassadores a fura  sena peruna làstima, mentras sos caminos chi rugrant su territòriu naturale issoro ant causadu unu nùmeru mannu de intzidentes mortales. Custu progetu rapresentat unu passu de importu cara a s’amparu de custa genia minetzada, dimustrende chi sa collaboratzione intre entidades diversas podet giùghere a solutziones cuncretas pro sa cunservatzione de sa biodiversidade mundiale.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22