S’Arbutzu, connotu fintzas comente  Cadrilloi, Cadrillòni, Cadilloni, Cadrigione, Irbutu, Ischiria, Iscraria, est una mata connota meda in sas traditziones de sa Sardigna. Cun su  frore suo, custu fundu ispontàneu de sa mantza mediterrànea tenet unu ruolu màgicu e cun meda impreos in sa cultura isolana.

Cumintzat a frorire in maju. Unu tempus, in sas domos sardas, non mancaiant mai sas cranistas cun s’arbutzu in sos cabidales de sas isposas. Custas cranistas, cun formas e mannària diferentes, fiant essentziales pro sas fainas fitianas in coghina e pro sa traballadura de su pane e de àteros alimentos preparados in domo. Sos frustigos de arbutzu, robustos e mujaditos, costituiant sa matèria prima pro sa realizatzione de custas cranistas, ma non pro custu ebbia: su frore istilizadu fiat impreadu a s’ispissu in traballos de recramu e tessidura, arrichende su patrimòniu artìsticu e artesanale de s’ìsula.

S’Arbutzu s’impreaiat fintzas pro abrontare su màndigu. Sa patata cora suta de sa chisina, rapresentaiat una risursa pro sas classes prus pòberitas,  cumpletende pastos modestos. Sos rebuddos friscos de su cambu, ammaniados in vàrias maneras, deveniant parte de su màndigu de onga die, unidos a àteros vegetales e ortalìtzias. Sas fògias friscas, imbetzes, fiant impreadas pro imboligare formas piticas de casu, lis donede a sos nidolos unu sabire e unu nuscu partcuculae, chi istesiaiat fintzas sos babbois.

In prus de sas calidades alimentares suas, s’arbutzu possedit propiedades benèficas pro sa pedde. Sas fògias suas sunt impreadas pro infriscare sa pedde e pro curare sas brusiaduras causadas dae su sole. In su Medioevu, s’arbutzu fiat devènnidu un’alleadu pretziosu pro sa bellesa de sas fèminas, pro ite s’impitaiat pro nde peare sas mantzas de sa pedde, comente sas lentìgias.

Ancora oe, s’Arbutzu est assotziadu a creìngios antigos: si creiat chi custu fundu poderet agire comente rimèdiu pro abenenamentos o ispìtzulos de babbois velenosos, una traditzione chi tenet raighinas in sas influèntzias de sos Gregos e de sos Romanos, lòmpidos a Sardigna. In sa mitologia grega, s’arbutzu beniat postu a inghìriu de sas tumbas, pro more chi si creiat chi agiudaret sos mortos pro su biàgiu in s’aldilà.

In su cuntestu cristianu, su cambu de s’arbutzu leat su nùmene de “Bàculu de Santu Giosepe”. Sa paristòria  contat chi Santu Giosepe, a sa chirca de unu maridu pro Maria, giughiat unu bàculu de arbutzu chi aiat froridu in modu meraculosu, inditende in custa manera s’isposu adatu pro Maria.

 “Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Nugoro tzelebrat Grassia Deledda: sa domo museu chi contat sa vida de s’iscrittora premiu Nobel.

In Nugoro, in su coro de sa Sardigna, bi est sa domo in sa cale est naschida Grassia Deledda, s’unica iscrittora italiana chi at binchidu su premiu Nobel po sa litteradura. Oe, sa domo est divennida unu museu, apparande a sos bisitadores s’opportunidade de si affundare in sa vida e in s’opera di una de sas friguras pius importantes de sa litteradura italiana de su Noighentos.

Sa Domo Museu Grassia Deledda custoit sos oggettos personales, documentos, fottograffias e documentos iscrittos a manu chi permittint de iscoperrere non solu s’iscrittora, ma fintzas sa femina, su cuntestu de sa famiglia e su ligamene fungudu cun sa terra sua. Passizzande intre sas istantzias, est possibile torrare a bivere s’atmosfera de su incumintzu de su Noighentos e alcansare s’ispiratzione chi at ghiadu medas de sas operas suas, dedicadas a sa vida de donzi die, a su connottu e a sas tribulias de sa Sardigna.

Su museu non si allindat a contare sa vida privada de sa Deledda: proponnet fintzas caminos a tema ligados a sos romanzos suos, a s’attividade litteraria sua e a su riconnoschimentu internatzionale de su Premiu Nobel, retzidu in su 1926. Intre apparadas a tempus, abbenimetos culturales e letturas pubbricas, sa Domo Museu si ponet comente logu de addobiu e devuccamentu capatze de accostare sas ingendras novas a sa connoschentzia de s’iscrittura e de s’istoria litteraria sarda.

Bisitare sa Domo Museu Grassia Deledda cheret narrere faghere uni biazu in su tempus e in sa cultura de s’isula, cumprendinde cantu sa Sardigna eppat influentzadu sas operas suas e comente s’iscrittora siat resessida a revertire istorias locales in contos universales, appretziados in tottu su mundu.Su Museu est oe no solu unu donu a sa memoria de GrassiaDeledda, ma puru unu puntu de relata po su turismu culturale e litterariu, chi dat balore a sa ricchesa istorica e artistica de sa tzittade de Nugoro.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22