Sa rica istòria minerària de su Surcis-Igresiente e Guspinesu s’aviat cara a una potentziale candidadura UNESCO, signende unu passu a in antis significativu. Difatis, unu protocollu de acordu est istadu firmadu in manera ufitziale, unende sos isfortzos de sa Regione Sardigna, 17 comunos chi faghent parte de sa Rete de sos Comunos, su Parcu Geomineràriu, sa Fundatzione Cammino di Santa Barbara e s’Assòtziu Ispeleològicu Sardu.

Su comunu de Buggerru at assùmidu su ruolu de ente cabufila pro custu progetu ambitziosu meda, chi interessat in manera ativa fintzas Àrbus, Carbònia, Carluforti, Frùmini Mayori, Conesa, Gonnos Fanàdiga, Gùspini, Igrèsias, Musei, Narcau, Perdaxus, Portescusi, Santadi, Tratalias, Villacidro, Biddamatraxa.

S’assessore regionale a sa Cultura, Andrea Biancareddu, at bòlidu pònnere a notu s’importu de custa initziativa, sutaliniende chi su patrimòniu de su Surcis diat pòdere otènnere unu reconnoschimentu non petzi istòricu e culturale ma fintzas sotziale e antropològicu. Custu rapresentat una tapa fundamentale pro sa valorizatzione de un’istòria chi at interessadu mìgias de traballadores e at ingendradu s’identidade culturale e umana de sa regione.

Su passu imbeniente at a èssere sa presentada de un’incartamentu miradu a s’insertada in sa “Temptations List” de s’UNESCO. Custa fase rapresentat unu disafiu significativu, ma est fundamentale pro otènnere s’importante reconnoschimentu. Sa candidadura punnat a evidentziare su valore istòricu e culturale de sas minas de sa regione, aberende su caminu a initziativas benidoras de cunservatzione e valorizatzione.

S’initziativa npromovet s’amparu de su patrimòniu istòricu mineràriu, ma in veridade diat pòdere fintzas tènnere un’impatu positivu fintzas a livellu sotziale, afortiende s’identidade de sa comunidade locale e oferende oportunidades noas pro s’isvilupu sustenìbile. Cun su sustennu de diversas entidades, dae sa Regione a sos comunos, s’obietivu est su de creare unu benidore in ue su ricu patrimòniu mineràriu de su Surcis-Igresiente e Guspinesu potzat èssere apretziadu a livellu globale, contribuende a su benèssere de sa comunidade e a sa cunservatzione de sa memòria istòrica de su logu.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”