Su coro de sa Sardigna sighit su ritmu millenàriu de su gigante de Luras, unu ogiastru chi, segundu sos istudiosos, tenet un’edade incredìbile cumprèndida intre sos 3000 e sos 4000 annos. Custa meravìllia de sa natura  cun  sa maestosidade sua s’agatat in sos montigros de sa Gaddura, in su comunu de Luras, provìntzia de Terranoa-Tèmpiu, a curtzu a su lagu artifitziale de Liscia, in sa localidade de Santu Baltolu de Carana.

Sas dimensiones imponentes de custa mata est de 14 metros de artària, cunferende·li su tìtulu de “Su Patriarca de sa Natura”. S’Universidade de Tàtari, in su 1991, at atribuidu a custu gigante birde un’edade  intre sos 2500 e sos 4000 annos, contribuende a eternare sa presèntzia sua in s’istòria e in sa cultura locale.

Reconnotu comente  Monumentu Naturale, s’ogiastrude Luras figurat est in sa lista de sos “20 àrbores seculares italianos” de amparare e de declarare Monumentu Natzionale a traessu de unu decretu ministeriale. S’Universidade de Tàtari at acumpridu unu ruolu de importu pro preservare e promòvere custa testimonia de su passadu.

Sas bìsitas turìsticas organizadas pro ammirare custas prendas agrestes benint fatas cun meda atentu, pro more de amparadu custos àrbores millenàrios. Difatis, sa timoria de atos vandàlicos dae manu dae cussos chi no aprètziant su valore issoro, at ispintu a sa netzessidade de unu bardiamentu atentu.

In terra sarda, custa mata est mutida cun afestu “S’ozastru”. Custu tesoro vegetale est unu de sos àrbores prus antigos de Itàlia e de Europa e meritat un’amparu ispetziale.

Sas paristòrias antigas contant chi s’ogiastru de Luras in su tempus coladu fiat cunsideradu un’amparu contra sos ispìritos malignos. Si petzi poderet faeddare, custu antigu bardianu de s’istòria sarda diat contare contos de su passadu misteriosu de s’ìsula. Unu patrimòniu de preservare e tramandare a sas generatziones benidoras, s’ogiastru de Luras sighit a crèschere, disafiende su tempus e illuminende sa Sardigna cun sas naes mannas suas.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22