S’anturzu, una de sas genias animales prus raras in Sardigna, at fatu su torrada sua in sos chelos de s’ìsula a pustis de diversos deghènnios de ausèntzia. Difatis, unu giòvanu esemplare de gurturju anturzu, chi apartenet a sa populatzione  de su nord-otzidentale de s’ìsula, est istadu su protagonista de una essida intre sas domos de Biddesatu.

Segundu s’Agèntzia Regionale Forestas, custa etzetzionale escursione de su giòvanu anturzu est acabada calicuna die a oe a presu de Biddarega e Nuràminis, a probe de s’istatale 131. Inoghe est istadu recuperadu dae sos agentes de su Corpus Forestale e posca afidadu a su Tzentru de recùperu de sa fàuna agreste (CARFS) de s’Agèntzia Forestas, in Muristeni. A su presente, s’animale est suta osservatzione veterinària in su tzentru de recùperu.

Su cumportamentu de esploratzione, tìpicu de sos giòvanos anturzos, los ispinghet  a s’ispissu a printzipiare bolos assolados. Nointames, a càusa de s’inesperièntzia, custos bolos los podent pònnere in dificultade, esponende·los in perìgulu. Difatis si podent pèrdere o mòrrere de fàmene.

Custu giòvanu anturzu, naschidu ocannu, no est su primu a s’ispìnghere in custa zona, ca sos GPS impreados pro compidare sos anturzos interessados in su protzessu de ripopulamentu ant registradu una crèschida de sas essidas in s’ala meridionale de s’ìsula. Nointames, custa borta sa presèntzia sua est istada annodiada deretu e documentada ca est intradu in sa bidda.

Su progetu “Life Safe for the Vultures,” chi biet sa partetzipatzione de Forestas e vàrios colleboradores istitutzionales, punnat a estèndere sos resurtados otentos cun su pretzedente progetu “Under Grifon Wings” in su Nord Ovest de sa Sardigna, a su restu de s’ìsula. S’obietivu est su de garantire sa supravivèntzia pro meda tempus de s’anturzu in totu sa regione e de nde favorire sa torrada in sas àreas in ue est ausente dae medas annos.

Pro custu est istada creada un’istatzione de alimentatzione pro sos pugiones necròfagos in su cantiere forestale de Biddedatu, una voliera de ambientamentu dae ue in tres annos ant a essire unos chimbanta esemplares bènnidos dae s’Ispagna, un’osservatòriu, e un’àrea pro ispuntinare pro osservare sos anturzos. A su presente, sa volera acasàgiat 12 anturzos bènnidos dae s’Ispagna.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”