Giovanni Atzeni lompet a deghe, cun su caddu Violenta da Clodia, donat a sa Selva a sa vitòria de su Pàliu de Siena. Pro “Tittia” est sa de chimbe vitòrias de sighidu in Piazza del Campo, unu resurtadu sena pretzedentes cuddu otènnidu dae su fantinu de orìgine sarda. Una cursa ispantosa, dae su cumentzu finas a sa fine, chi at poderadu su pùblicu sena sùlidu pro duos minutos: petzi sa Torre est resèssida l’abarrare fatu, ma posca,  in su finale, s’est dèvida arrèndere. Pro sa Selva est su Pàliu nùmeru 40, pro Atzeni una marrania sena paragones.

Sa partèntzia de sa cursa est acontèssida a pustis de 45 minutos dae s’intrada de sos caddos in Piazza del Campo, cun unu alliniamentu perfetu in su canape, cun sa Contrada de sa Chiocciola de “rincursa”. Bator sos caddos “scossi” lòmpidos a s’arribbu: sunt rùidos a terra sos fantinos de s’Istrice, de sa Chiocciola, de sa Giraffa e de s’Onda. Sa vitòria a su traguardu de sa Selva est istada retzida dae sa festa de sos contradaiolos in pratza, chi ant conchistadu su Drappellone pintadu dae s’artista molisanu Roberto De Jullo. Su caddu Violenta da Clodia cun Tittia sunt istados acumpangiados a sa basìlica de Santa Maria in Provenzano pro festare su trìunfu cun su Te Deum. Sas deghe cussòrgias chi ant batalladu in pratza del Campo fiant Istrice, Drago, Torre, Chiocciola (de rincursa), Aquila, Giraffa, Selva, Onda, Nicchio e Tartuca.

Comente ischimus totus, su numìngiu “Tittia” benit dae s’espressione chi Atzeni, cando fiat lòmpidu a Toscana dae sa Sardigna, narait pro more de su fritu chi faghiat a cunfruntu de sa Sardigna. E titia, como lu naramus finas nois, bidende sos resurtados de custu campione chi nos faghet acrichiddare sa carena a totus.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”