Una cosa est segura: non nci tenet unu logu cena nòmene. Podimu finas annànghere chi unu logu esistit pro ite tenet su nòmene. Una bidda, unu padente, unu bacu, unu tacinu, ogna tretu e cada corratzu de su sartu at retzidu su nòmene suu, e custu nòmene dipendet de medas cosas. Dae comente est fatu (Tacu, Su Fossu, Cucureddu), dae sa positzione (Su Solianu, Parendaddai, Partaelo, Su Paris de Oriente), dae chi ddoe abitàt o dae su maere (Maist’Antinu, Giuanni Lai, Sa de is Mereos), dae su colore “Mont’Arbu, Cùcuru Orrùbiu, Funtana Niedda) de una mata chi ddoe faghet (S’Orròali, s’Orrulàriu, Sa Murta) o peri de unu fatu particulari chu ddoe at sutzèdiu, in sa realidade (S’atza de Tabacu, sa Forà de is Dexeoto, s’Ocidroxu) o in sa mitologia de una bidda o de unu pòpulu (Pranu de Sànguini, Sa scala de santu Orgiu).

Is topònimus sunt coerentes cun sa limba de su logu. In Sardigna sunt in sardu. Pro cussu su destinu issoro est acapiadu a cussu de sa limba.  Chi benit a mancare sa limba de su logu, in totu su mundu, si colat dae unu paesàgio de sa coerèntzia a un paesàgiu dissotziau. Mudant is puntos de riferimentu in su territòriu. Calicuna cosa la ischint sos nativos americanos o sos aborìgenos australianos. Sos topònimos traditzionales benint iscassados e remplassados dae cussos de sos conchistadores militares e cummentziales. Custu fenòmenu non tocat sos logos de mare ebbia, ma fintzas sos logos de monte, bastat a bìere sa punta prus arta de su Gennargentu.

Sos topònimos traditzionales benint iscassados dae cussos cummertziales, dae sos cartellos turìsticos e dae sas istatziones balneares.. Si perdet su cuntatu cun sa realtade e cun sa natura de su logu.

Custu fenomenu est prus presente in is logos de mare, acantu is topònimos antigos, cussus chi portant sa mente a s’orìgine de s’antropizatzione is logos o a sa flora caraterìstica sua, o ancora a s’istòria sua, benint bogados dae nùmenes esòticos, pensamus a locas o tzilleris chi si narant il Sultano, la Scimitarra, il Corsaro nero… Sutzedet peri ca is nùmenes abbarrant ma perdent su significu originale issoro, comente, su topònimu Kala Moru… Duncas, a pustis de nos àere cambiadu su nùmenes de is biddas (pensamus a Gelisuli cun Girasole, a Barì cun Bari Sardo), immoe sunt cambiende is topònimos de su sartu puru.

In Orrì, in comunu de Tortolì, famada est s’ispiàgia de Il Golfetto, chi in beridade si narat Muscì, e s’ispiàgia “dei milanesi” in berteru est Musculedda, chi benit dae su nòmene sardu de sa còtzula.

Ite nos faghet cumprèndere custa cosa? Ca sa toponomàstica di un territòriu no est solu una disciplina geogràfica, ma peri linguìstica, istòrica, antropològica e culturale.

Ogna logu abitau, esprimit sa rapresentatzione de su mundu de sa gente chi ddoe bivit, esprimit is valores de una sotziedade e peri s’identidade sua.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Unu viàzu in s’arte: sos chimbe artistas sardos prus famados de s’istòria

Sa Sardigna, in prus de èssere famada pro sas bistas suas chi che  bogant s’alenu e pro su connottu millenàriu, at bidu  nàschere  artistas medas chi ant lassadu unu sinnu chi no si podet iscantzellare in s’istòria de s’arte italiana e internatzionale. Costantinu Nivola, iscultore e muralista de fama internatzionale, Nivola che at leadu s’arte sua in sos Istados Unidos, partetzipande cun architetos mannos comente Le Corbusier e Marcel Breuer. Sas òperas suas sunt caraterizadas dae s’impreu nou de su tzimentu e de sos materiales locales, condimizande modernidade e connottu.

Pinucciu Sciola, famadu pro sas “predas sonoras”, Sciola at ischidu aunire iscultura e mùsica, revertinde su granitu in istrumentu chi bogat a fora sonos armonicos cando est percossadu. Sas òperas suas, ispartas in totu sa Sardigna e in su mundu, festant sa natura e sas raighinas culturales de s’ìsula, fundinde materiales locales cun una poetica universale.

Zuseppe Biasi, pintore e illustradore, Biasi at contadu sa Sardigna a mesu de friguras prenas de colore e vitalidade. S’arte sua acciappat costùmenes, traditziones e bistas de s’ìsula, torrende·las a interpretare cun d’unu istile chi aunit folclore e modernidade. Sas òperas suas ant dadu unu contribbudu po fàghere connòschere sa Sardigna a foras de sas lacanas suas, influentzande ingendras  de artistas locales.

Maria Lai, artista in medas campiles e ghia de s’arte tessile de oe, Maria Lai at isichidu  revertire su filu e su pannu in istrumentos de issida de fortza  poètica manna. Sos tribaglios suos, a bortas partetzipativos e fatos pro unu logu ispetzìficu, intritzant sa memòria cumone de sa Sardigna cun d’una limba universale. Francu Bussu, intre sos printzipales de s’iscultura e de sa pintura sarda de su Noighentos, Francu Bussu at aunidu rigore tènnicu e fundaria comunicativa. Sas òperas suas iscoperrent temas ligados a su connottu, a sa religione e a sa vida de campagna  de s’ìsula, ma cun d’una
sensibilidade de oe chi los faghet divennere in manera istravanada modernos.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”