S’istòria de sa Sardigna arribbat a sas ghennas de s’Otighentos leendesi fatu una sienda culturale manna meda. A pustis de su coladòrgiu dae sos ispagnolos a sos Savoja in su 1718, su guvernu nou si fiat agatadu a dèpere fàghere sos contos cun una realidade diferente meda dae cussa de sa Terramanna.

Difatis sa Sardigna fiat istada dominada dae 7 sèculos dae catalanos e ispagnolos, e sa cultura ibèrica fiat istada interiorizada gosi meda dae sos sardos a su puntu de nde cunditzionare sa limba, sa religione e sa sa manera de bìvere.

Sos Sabojas pro cussu aiat fatu una gherra sena pasu pro nde irraighinare totu su chi subeniat s’ispagnolu, chi però sighiat a bìvere in intro de sa crèsia e peri de sas comunicatziones usuales e in sos atos ufitziales.

In custa delicada e longa fase transitzione (signada fintzas de s’introdutzione fortzada de sa limba italiana) e intre medas dificultades, in sa prima parte de su sèculu bi fiat istada però una rinàschida culturale isolana, comintzadu cun s’essida, a inghìriu a sos annos binti, de sa ”Storia di Sardegna” de Giuseppe Manno. Si tratat a su matessi tempus de una rinàschida interna – culturale e polìtica – e de una valorizatzione esterna.

Sa càusat de custa atentzione rinnovada est difatis siat s’iscoberta de s’ìsula siat pro manu de sos matessi sardos, mòvidos dae su bisòngiu de si torrare a impossessare de su tempus coladu issoro, de s’istòria de sa terra issoro, mancari imbentende•la cando non pariat bastante ammajadora; siat dae banda de sos biagiadores, literados e iscritores istràngios chi bidiant s’ìsula nostra comente una terra misteriosa e ammajadora de istudiare. S’imàgine chi benit torrada dae sos iscritos issoro est cussa de un’ìsula a tesu in s’ispàtziu e in su tempus, comente unu logu de acàpiu intre sa mitologia e sa tziviltade. Naschet de custa manera su mitu romànticu de s’ìsula ismentigada, de unu mundu arcàicu chi si movet cun medas sèculos de ritardu a paragone cun sa tziviltade  europea, mantenende intatos sos balores de su passadu.

Comente iscriet su giassu ìnternet regionale de sardegna cultura, intre sos medas biagiadores, Joseph Fuos est su primu a dare orìgine, cun s’òpera sua ”Nachrichten aus Sardinien” (publicada in tedescu in su 1780), a su mitu de s’ìsula de Sardigna, sighidu posca dae su prus famadu Alberto della Marmora (”Voyage en Sardaigne”, de su 1826), de su frantzesu Valery (”Voyage en Corse, à s’Ile de Elbe et in Sardaigne”, de su 1835) de s’inglesu John Warre Tyndale (“The Island of Sardinia”, de su 1849), de Antonio Bresciani (“Dei costumi dell’isola di Sardegna”, de su 1850).

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Su bistire de sos Mamutzones: identidade e misteriu de sa Barbàgia

Su bistire de sos Mamutzones est unu de sos sìmbulos prus antigos e reconnoschìbiles de sa Sardigna de su connottu, unu bistire chi arregat seculos de istòria, ritos e signifficu. Ligadu a su carrasegare de Mamujada, in su coro de sa Barbàgia, est una de sas espressiones prus cadrias e misteriosas de sa cultura sarda.

Su bistire est fattu de pedde de berbeghe niedda, caratza de linna iscura e sonàzzos ghettados in sas palas. D’onzi elementu tenet unu balore simbòlicu pretzisu: sa pedde ammentat su ligàmene cun sa natura e su mundu pastorale, sa caratza mustrat sa cara àrcaica de s’òmine chi si trasformat in ispìritu, mentres chi sos sonàzzos batent, cun su ritmu fundudu insoro, una boghe antiga chi sonat in sos carruzzos de sa bidda.

Su pesu de su costumene podet passare sos 30 kilos, pro neghe de sos sonàzzos mannos de brunzu fìssados in d’una istrutura de coriu. Si lu pònnere recherret fortza fisica, ma fintzas cuntzentratzione e rispetu pro su connottu. Su movimentu de sos Mamutzones est lentu e cadentzadu, acumpanzadu dae sos Issohadores, friguras bestidas de biancu e ruju chi los ghìant e los inghìriant in sa protzessione.

S’orìgine de custa mascara est cuada dae su misteriu. Carchi istudiosu dda ligat a ritos de fertilitade o de passàgiu intre sas istajones, àteros a tzerimònias de amparu e purificatzione. In donzi casu, su bistire de sos Mamutzones sighit a rapresentare una forma de memòria coletiva, unu connottu bivu chi aunid sa comunidade e affaschinat bisitadores dae totu su mundu.

Oe su bistire est custòidu e tramandadu cun orgòlliu, sìmbulu de identidade, resistèntzia e apartenèntzia. Si lu pònnere no est unu gestu folclorìsticu simple, ma un’atu de continuitade cun su tempus coladu, una manera pro ammentare chi sa Sardigna prus autèntica bivet ancora, in su sonu de sos sonàzzos e in su passu lentu de sos Mamutzones in soro.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”