S’istòria de sa Sardigna arribbat a sas ghennas de s’Otighentos leendesi fatu una sienda culturale manna meda. A pustis de su coladòrgiu dae sos ispagnolos a sos Savoja in su 1718, su guvernu nou si fiat agatadu a dèpere fàghere sos contos cun una realidade diferente meda dae cussa de sa Terramanna.

Difatis sa Sardigna fiat istada dominada dae 7 sèculos dae catalanos e ispagnolos, e sa cultura ibèrica fiat istada interiorizada gosi meda dae sos sardos a su puntu de nde cunditzionare sa limba, sa religione e sa sa manera de bìvere.

Sos Sabojas pro cussu aiat fatu una gherra sena pasu pro nde irraighinare totu su chi subeniat s’ispagnolu, chi però sighiat a bìvere in intro de sa crèsia e peri de sas comunicatziones usuales e in sos atos ufitziales.

In custa delicada e longa fase transitzione (signada fintzas de s’introdutzione fortzada de sa limba italiana) e intre medas dificultades, in sa prima parte de su sèculu bi fiat istada però una rinàschida culturale isolana, comintzadu cun s’essida, a inghìriu a sos annos binti, de sa ”Storia di Sardegna” de Giuseppe Manno. Si tratat a su matessi tempus de una rinàschida interna – culturale e polìtica – e de una valorizatzione esterna.

Sa càusat de custa atentzione rinnovada est difatis siat s’iscoberta de s’ìsula siat pro manu de sos matessi sardos, mòvidos dae su bisòngiu de si torrare a impossessare de su tempus coladu issoro, de s’istòria de sa terra issoro, mancari imbentende•la cando non pariat bastante ammajadora; siat dae banda de sos biagiadores, literados e iscritores istràngios chi bidiant s’ìsula nostra comente una terra misteriosa e ammajadora de istudiare. S’imàgine chi benit torrada dae sos iscritos issoro est cussa de un’ìsula a tesu in s’ispàtziu e in su tempus, comente unu logu de acàpiu intre sa mitologia e sa tziviltade. Naschet de custa manera su mitu romànticu de s’ìsula ismentigada, de unu mundu arcàicu chi si movet cun medas sèculos de ritardu a paragone cun sa tziviltade  europea, mantenende intatos sos balores de su passadu.

Comente iscriet su giassu ìnternet regionale de sardegna cultura, intre sos medas biagiadores, Joseph Fuos est su primu a dare orìgine, cun s’òpera sua ”Nachrichten aus Sardinien” (publicada in tedescu in su 1780), a su mitu de s’ìsula de Sardigna, sighidu posca dae su prus famadu Alberto della Marmora (”Voyage en Sardaigne”, de su 1826), de su frantzesu Valery (”Voyage en Corse, à s’Ile de Elbe et in Sardaigne”, de su 1835) de s’inglesu John Warre Tyndale (“The Island of Sardinia”, de su 1849), de Antonio Bresciani (“Dei costumi dell’isola di Sardegna”, de su 1850).

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Ispidale de Santu Bainzu firmu a su palu:ritardos chi iscobiant unu sistema chentza disignu.

S’abertura de s’ispedale nou de Santu Bainzu Monreale patit unu rinviu novu e, segundu sas istimas prus reghentes, s’ispidale no at a èssere operativu a innantis de su 2027. Una data ancora a tesu, mescamente si  si cunsiderat chi s’istùdiu de possibilidade est de sa segunda metade de sos annos Duamìzza e chi su cantieri, cumintzadu in su 2022, est bistadu prenu de abbaccamentos, firmadas e torradas a cumintzare chi ant fattu su percursu isvariadu meda.

Su ritardu de su cantieri ponet in lughe una difficultade prus manna: sa Sardigna bivet dae annos sa mancàntzia de una progetatzione sanidària firma e coerente. S’Ìsula non tenet unu pranu azzorronadu e abberu orientadu a sos bisònzos de sas comunidades, pro itte s’ùrtimu Pianu sanidàriu regionale est de su 2007. In su mentres, si sunt sighidas refformas e cuntra refformas, acuntzentramentos e cummissariamentos chi non ant resòrvidu sos problemas istruturales de s’assentu sanidàriu regionale.

A cumplicare de prus  su cuadru est sa crèschida de su campu privadu, in manera particulare si biet in sos tzentros prus populados, in ue ant pigadu forma poliambolatòrios modernos e istruturas chirùrgicas novas capatzes de apparare servìtzios lestros. In parallelu, sa salude pùbrica fadigat semper prus a garantire sas prestassiones netzessàrias, cun su perìgulu beru de allargare sa distantzia intre chie podet atzèdere a curas deretas agguantande costos privados e chie imbetzes est costrintu a si cunfrontare cun listas de isettu, tempos longos e mancàntzias organizativas.

In su Campidanu Mesanu, logu chi isettat unu ispidale novu dae belle vinti annos, custa dèbilesa est evidente meda: sa meighina de s’iscrocca s’est afortigada a pagu a pagu, medas bàrdias mèigas ant serradu o minimadu sos òrarios, sos mèigos de base non bastant e sos servìtzios netzessàrios benint dados cun difficultade. Comunidades intreas s’agatant a bìvere gai in d’una cunditzione de emergèntzia donzi die.

Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”