Saja chi biviat a pees de monte Tarè, paris cun su maridu Perdu Coita (in tzertas biddas “Perdu Palita), unu pastore de su logu unu pagu aghedu chi no ameddaiat cun nemos. Custu est su contu chi totus semus abituados a intèndere dae cando fìamus piticos, s’istòria de pubidda e pubiddu loceresos chi si fiant furriados in duas pedras. Prus pagu semus avesos a bìdere custo contu rapresentadu comente chi èsseret unu cartoneanimadu in limba sarda. Dae una pariga de dies est girende in sa retza unu vìdeu in istile Simpson fatu dae su sòtziu Fioràssiu chi contat in sardu sa vitzenda de is duos loceresos e bos invitamus a ddu bìdere e a ddu ascurtare Inoghe a suta, imbetzes, chie bolet podet lèghere s’istòria iscrita gosi comente dd’ant semper contada is betzos de Loceri.

Una die Maria, essende chi ait agabbadu su pane, ait detzìdidu de calare a ddu chircare in su bidditzolu a suta de su monte, faghende sa càmbia cun su casu de is berbeghes issoro, comente s’usaiat a fàghere, pro ite a sa data dinari non nde giraiat meda.

Bia mesudie fiat casi contoniada a su barracu cun sa cranista prena de pane in cùcuru.  Ma de suncunas dd’aiat obiada unu pipiu chi cun garbu dd’aiat pedidu carchi cosa de papare. Maria, chi teniat fama de èssere fèmina susunca e coro de cane, si fiat fata connòschere custa borta puru e non dd’ait  donadu nudda, e in prus dd’aiat naradu: “Si pròpiu tenes fàmene, colli calicuna pedra e papa·ti·nche·dda”.

Su pipiu, tristu e isconsoladu, si fiat iscioppadu in prantu e Maria, sena ddu peruna pena, ait sighidu s’àndala sua, suta su sole.

Cando dd’aiat bida arribbende, Perdu iat lassadu iss berbeghes paschende e dd’aiat obiada pro ddi dimandare si sa càmbia esseret andada bene. Issa aiat rispòndidu: “Apo agatadu su pane”.

Su maridu tando dd’aiat agiudada a nde pònnere a terra su biàgiu grae chi portaiat in conca, ma cando aiat pompiadu a intro si fiat sapidu chi sa cranista fiat prena de pedra ruja.

Fiat de sa pròpiu ratza chi is chi podimus agatare in cue acanta est capitadu su fatu, a  parte de giosso de monte Tarè, torrende a Loceri, chi ddu podent bìdere totus cussos chi colant in su caminu betzu chi dae Loceri lompet a Lanusè.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22