In su 1866, in martzu, su massaju, Luigi Puddu, arendi su cungiau de “S’è munzu Franciscu”, in localidadi “Cort’e Lucetta”, si fiat acatau ca s’obrada de s’aladru suu iat atumbadu a calincuna cosa de tostau. Crosidadosu e impentzamentau de custu fattu, ndi iat scostiau su ju, iat incarrerdu a sgavari e iat agatadu una lastra de brunzu scolpida, longa 60 cm, arta 45 cm, lada 5 mm, chi pesàt 20 chilus.

Su massaju, chi non iat cumprèndiu s’importàntzia de cussu documentu epigràficu, iat portadu sa tàula a bidda e dd’iat cunsinnada a su predi, su canònicu Giuanni Cardia, chi dd’iat bòfiu recumpensari cun dexi francu (dus scudus de prata), chi po cussus tempus fiat unu bellu tanti.

Giuanni Spano, chi si fiat fatu cunsinnari sa lastra, dd’iat esaminada e studiada e dd’iat poi donada a su Museu Natzionali de Tatari, innui s’agatat ancora imoi.

S’iscritzioni, a caràteris capitalis, in 27 rigas, narat prus o mancu custu:

“Imperadori Otoni Cesari Augustu Consoli. Sa dia dexiotu de martzu”.

Custu cumandu, trascritu e postu a cunfrontu cun su registru sigilladu de su procònsoli Lucio Elvio Agrippa, pertocat sa chistioni de is terras de is Patulcensis ocupadas chentza de deretu de is Galillensis.

Custu documentu stòricu, de importu po una chistioni amministrativa, giurìdica, linguìstica e epigràfica, est una testimoniàntzia scrita rara, chi chistionat de sa situatzioni de is popolatzionis sardas in època imperiali romana, cunfrimendi, intra is atras cosas, po sa prima borta, sa presèntzia de Otoni in su tronu de Roma.

Difati sa data de su 18 de martzu de su 69 p.C., si riferit a unu mesi e duas dis prima de sa dia chi s’imperadori Otoni sia fut bocidu, pustis sa derruta de Bedriaco, acant de Cremona. In prus, sa tàula agatàt a Stersili, si contat de su perìudu de gherra intra is popolatzionis de s’internu, de illacanamentus e de torrobatòrius, spiegat sa funtzioni de is governadoris romanus in Sardìnnia e si donat informus de importu asuba de sa lìngua e sa burocratzia de s’època.

Custa testimoniàntzia spantosa fiat interrada a su costau de sa bidda romana de Cea Idda, zona chi oi est arrica meda de repertus archeològicus, chi atestant s’importàntzia de custa localidadi e si faint pentzai a custu logu coment de sa sedi de sa popolatzioni de is Galillens.

“Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

A s’iscoberta de su logu archeològicu prus bellu de Tortolie

Su logu archeològicu de S’Ortali ’e su Monti, postu in s’iscrocca de Tortolie, in Ozzastra, est unu de sos cumplessos preistòricos e protostòricos prus importantes e mènzus cunservados de sa Sardigna. Postu intre duos rilievos a pagos chilòmetros dae su mare, in sa carrela chi che leat a sa plaja de Orrì, su logu apparat unu viazzu raru in mesu a millènnios de istòria, arregande testimoniàntzias chi partint dae su Neolìticu e arribant a s’edade de su Brunzu.

Inoghe si podet ammirare una domus de janas chi benit dae su Neolìticu reghente, iscavada in sa roca e destinada a s’interru cumone, duos menhir abbarrados chi faghent pensare a s’antiga presentzia de un’alliniamentu megalìticu e unu tzìrculu de pedra de casi 12 metros de diàmetru, ligadu a ritos o pràticas de comunidade de s’edade de su Ramene.

De importu particulare est sa tumba de sos Zigantes, architetura funerària tipica de sa tziviltade nuràgica, cun unu passaditzu longu de interru, incornissadu dae s’esedra, chi contat sas usàntzias antigas ligadas a su cultu de sos mortos. Su coro de su cumplessu est però su nuraghe S’Ortali ’e su Monti, una istruttura manna de pedra fraigada forzis in su 1500 a.C., formada dae unu bastione tzentrale e dae unu bastione elliticu cun turres a costazzos, un’òpera chi testimonzat sas capatzidades de fraigu e organizatzione de sos nuràgicos.

In giru a su nuraghe s’istèndiant sa bidda e zuras de tribagliu diferentes, intre de sas cales bi fuint logos de manizu e mescamente, silos pro sa cunservatzione de sos tzereales, elementos chi mustrant s’importu de sa lauranza in sa vida de donzi die de sas comunidades de cussa edade. Bìsitare S’Ortali ’e su Monti cheret nàrrere a s’infùndere in d’una bista ancora intrea, in ue sa presentzia de s’òmine antigu faeddat cun sa natura a inghìriu e apparat unu cuadru claru de comente sas populatziones preistòricas isseberaiant e modellaiant sos logos in ue bìvere.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”