Sa Sardigna in s’istòria geològica prus reghente sua at acasagiadu una fàuna e una flora chi oe amus a pòdere adobiare petzi in mares meda prus caentes de su Mediterràneu. Est su chi narat su Geòlogu e Diretore sientìficu de su PARC de Genone Luisu Sànciu.  Semus alleghende de su Miocene, comintzadu 23 milliones de annos a oe e  acabadu pagu prus de 5 milliones de annos a como.

Torrende in segus in su tempus, pro prima cosa, no amus a àere bidu unììsula a su tzentru de su Mediterràneu, pitzigada a sas costas de sa Proventza, est a nàrrere in Frantza! Sa cosa curiosa chi paris cun s’ìsula nostra aeremus aiamus agatadu fintzas sa Còrsica. Difatis Sardigna e Còrsica formaiant, comente immoe etotu, su Blocu Sardu-Corsu. Posca, in paris cun sa sArdigna b’aiat peri parte de su Nord Àfrica e de sa Calàbria.

A su cumintzu de su Miocene, su blocu Sardu-Corsu at  comintzadu a s’istesiare dae sa costa proventzale e a si positzionare gosi comente est immoe. Custu est acontèssidu in  16 milliones de annos. Su movimentu de sas placas aiat creadu de sas fraturas mannas cun mudamentu de blocos de crosta terrestre. Dae cussos ispacos nde fiat essudu unu muntone de magma. Vulcano mannatzos nche bogaiant a foras valangas de chisina e pedras tentas in fogu e una surra de materiale vulcànicu chi, a bellu a bellu, tostendesi est devènnidu roca. Custas rocas las podimus bìdere in Sulcis, Màrghine, Planàrgia, Tataresu e  Anglona. Benint mutidas “trachites”, ma dae su puntu de annotu geològicu si diant dèpere mutire  “ignimbrites”.

Fintzas suta su mare  est istadu interessadu dae su vulcanismu  sutamarinu, chi podimus bìdere in Marmilla, acanta sunt arrinbbadas finas a nois  formatziones de lava sutamarina chi pigant su nùmene de Pillow Lava (o “lavas a coscinu”). Custas lavas a tenent una dimensiones de 1 – 1,5 metros de diàmetru ma in Sardigna tenimus unu primadu casi mundiale, difatis in su sartu de su Comunu de Masuddas, si podet ammirare unu de custos “cabidales” de lava chi tenet una mannària de 12 metros de longària pro 8 de artària, dae inoghe su nùmene “Mega Pillow”. Pròpiu pro custu sa formatzione  làvica est istada decrarada monumentu naturale.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

Unu viàziu piticu intre sos Binos Sardos Prus Nodidos.

Sa Sardigna est una de sas regiones de binàrias prus ammaghiantes de Itàlia, un’ìsula dae s’istòria millenària in ube su binu nàschet dae su faveddu continu intre mare, bentu e terra. Sos binos sardos prus nodidos sunt s’issida berà de cust’iscrocca ùnica e de sas variedades suas autoctonas, meda de sas cales non esistint in àteros logos.

Su prus famadu est su Cannònanu de Sardigna, ruju sìmbolu de s’ìsula, ispartu mescamente in Barbàgia e Ozzastra, connottu pro s’istruttura sua, sos nuscos de frutos rujos maduros, ispètzias e mata mediterrànea e pro su ligàmene cun sa bezzesa de sas populatziones locales. Intre sos biancos si annodittat su Vermentinu de Gaddura DOCG, s’ùnicu binu sardu a denominatzione de orìgine controllada e garantida, friscu, sapidu e nuscadu, nàschidu in un’iscrocca granìtica e bentosa chi dd’at donadu elegàntzia e mineralidade.

In su sud-ovest de s’ìsula s’affirmat su Carignanu de su Sulcis, a bortas contipizadu subra de bìnzas antigas a arboreddu a curtzu a su mare, unu ruju cadriu e modde, cun tanninu galanosu e cun nuscos de fruta iscura e ispètzias. Meda difùndidu in su tzentru-sud est su Monica de Sardigna, unu binu traditzionale, pagu tànnicu e de buffada fàtzile, cun nuscos de cariasa e frores, ideale pro sa coghina de donzi die.

Intre sos biancos istòricos bi est su Nuragus de Casteddu, una de sas variedades de vide prus antigas de s’ìsula, forzis introdùida dae sos Fenicios, chi donat binos lèbios e friscos, ligados a su connottu de sos massajos. Prus cumpressa e delicada est sa Malvasia de Bosa, prodùida in s’adde de su Temu, unu binu aromàticu chi podet èssere siccu o durche, cun notas de frores, de mendùla e mele, figura de una produtzione artesana de balore mannu.

Unu casu ùnicu in su panorama italianu est sa Vernàccia de Aristanis, binu biancu ossidativu afinuadu suta unu velu de frementu, cadriu e fungudu, cun nuscos de fruta sica, ispètzias e mendùla ranchida. A costazu de custos nùmenes istòricos cumparint variedades comente su Bovale, o Muristellu, chi dat binos fraigados e potentes, e su Torbadu de L’Alguer, variedade rara torrada a agatare in sos ùrtimos annos, capatze de espressare biancos elegantes, friscos e minerales.

Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22