Augùrios mannos dae parte de totu sa tzitade tzia Anedda, chi a 107 annos giogat a cartas, pòmpiat sos nebodes e agiudat sa famìlia sua in is cumandos de domo

At lòmpidu 107. Adele Anedda, nàschida in Casteddu su 23 de cabudanni su 1915, cojuada cun Vittorio Putzolu, mancari s’edade siua est galu biva e tiva meda e finas a unu pagu de tempus a oe impitaiat finas su computer. Ma sa passione manna sua est a coghinare, mescamente sos culurgiones. Su tempus lìberu lu colat gioghende a cartas cun sas amigas e  ocupendesi de sos duos nebodes. Pro sos 107 annos, su presidente de su cussìgiu comunale de Casteddu Edoardo Tocco est andada a l’agatare, e ultres a sos augùrios de totu s’amministratzione comunale, l’at istrinada cun una  medàllia tzelebrativa e una pergamena in regodu de custu traguardu importante meda.

Sa Sardigna duncas si cunfirmat torra terra de tzentenàrios. Sos istudiosos ant individuadu intre sas càusas de sa longevidade vàrios fatores, co,ente genètica, alimentatzione, istile de vida, ambiente.

Su segretu duncas de sa longevidade no est unu ebbia, ma una pariga de elementos. Sa Sardigna totu custos elementos si podent agatare cun fatzilidade, e est pro custu chi est  una de sas terras cun su prus artu tassu de longevidade de su mundu. Diversas persones crompent e nche isciaddent sos 100 annos. Pro custu s’ìsula nostra faghet parte de is gosi naradas Zonas Blu, est a nàrrere sas àreas de su mundu in ue si bivet bene e de prus. Su nùmene dipendet dae su colore chi su demògrafu belga Michel Poulain e s’epidemiòlogu italianu Gianni Pes marcaiant in sas mapas issoro sas zonas cun sa presèntzia prus arta de òmines e fèminas  sèneghes. Sos istùdios issoro aiant dimustradu comente in unas cantas àreas de su mundu esistiant cuntzentratziones de tzentenàrios e chi aiant una aspetativas de vida prus arta a paragone de àteros logos de su mundu.

Sa Sardigna est istada sa prima zona biaita identificada. Sa cuntzentratzione prus arta de tzentenàrios s’agatat in Ogliastra.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”