Adrià Martín-Mor, catalanu, professore a sa Califòrnia State University, chi s’agataiat in tzitade pro sas ripresas de unu programa dedicadu a sas limbas minoritàrias de sa Sardigna, at prenotadu una note in un’albergo de Aristanis. Pro more de unu isbàlliu in sa prenotatzione de sas càmeras at tentu una discussione cun su personale de s’albergo tzitadinu chi diat àere pretèndidu chi su professore catalanu, chi faeddat bene su sardu, faeddaret in italianu.

«Fia in tzitade cun s’iscuadra mia pro fàghere unas cantas intervistas – at contadu su dotzente – e apo seberadu un’albergu còmodu». Lòmpidos a s’albergu, ispantu mannu: una de sos duos aposentos prenotados, una dòpia, si fiat trasformadu in una matrimoniale. Cun su personale de s’albergu deo apo semper allegadu  in sardu, fintzas pro su pagamentu de sos aposentos, sena perunu problema». A cussu puntu però su personale at cumentzadu a s’arrenegare. Cando apo pedidu su follu pro fàghere una chèscia a sa diretzione si sunt refudados de mi lu frunire e in prus mi naraiant est chi devia faeddare in italianu: curiosu meda, sende chi fintzas a unu momentu prima, pro su pagamentu,  sa limba non fiat unu problema. Custu est unu casu craru de discriminatzione linguìstica: si aere impreadu s’inglesu, su frantzesu o sas àteras limbas chi connosco, perunu si diat èssere lamentadu».

Adrià Martìn, duos annos a oe, est istadu protagonista  de sas puntadas de su programma andadu in unda in Rai 3 “Adrià. Beni cun me”, una sèrie de filmados totu dedicados a sa Sardigna e a sas limbas suas. Tocat a nàrrere però chi Adrià Martín no est unu piseddu cale si chi siat, difatis est professore in s’Universidade Autònoma de Bartzellona e est istadu fintzas collaboradore de s’Universidade de sos Istùdios de Casteddu. Su progetu Adrià – Beni cun me, finantziadu dae sa Regione Sardigna, una produtzione “Terra de Punt”  cun sa regia de Mauro Pes, est unu programma subra sas limbas de sa Sardigna registradu durante s’istiu de su 2019. Adrià Martín s’at giradu s’ìsula in furgone, a sa chirca de persones e eventos acapiados a sas limbas autòctonas: aligeresu, gadduresu, lìgure tabarchinu, sardu e tataresu.

Adrià Martín s’òcupat de tecnologias pro sa tradutzione, e at contribuidu a sa nàschida de su primu tradutore automàticu pro sa limba sarda. Est fintzas fundadore e promotore de Sardware, assòtziu chi traballat pro sa presèntzia de sa limba sarda in sa tecnologia. Comente musitzista, at  publicadu dae pagu- cun su nùmene artìsticu de Adrià Mor (www.adriamusic.cat) – su primu album suo comente solista, “Lo somrís de sa magrana” (‘su risu de sa melagrana’), formadu dae sas cantzones chi issu matessi at iscritu e postu comente colunna sonora de sa trasmissione. Su traballu est ambientadu in sos paesàgios de Sardigna e de sos Paisos catalanos, e includet cantzones in catalanu de Bartzellona, in catalanu aligheresu e in sardu. A su Cd ant collaboradu Joan Garriga (Dusminguet, La Troba Kung-Fu, Mariatxi Galàctic) e Marià Roch (Jarabe de Palo, La Troba Kung-Fu) e àteros puru. “Lo somrís de la magrana” est unu traballu de cultura lìbera (cun lissèntzia Creative Commons By-Sa 4.0 int) chi podet èssere iscarrigadu sena pagare dae su situ web.

Adrià s’òcupat de tecnologia acanta s’universidade de Bartzellona. Paris cun su professore Gianfranco Fronteddu de Ulìana de s’Universidade de Casteddu, at isvilupadu unu programma de tradutzione de su sardu cun prus de 25.000 paràulas e unu ditzionàriu  monolìngue cun prus de 50.000 faeddos. Est Apertium, su primu tradutore automàticu in-lìnia chi traduit dae s’italianu a su sardu e in  su benidore at a èssere possìbile fintzas dae su sardu a s’italianu.

Sa prataforma tecnològica www.apertium.org est istada isvilupada giai in su 2004 in s’universidade de Alacant, Ispagna, pro traduire su castiglianu in catalanu, e a s’imbesse, e cuntenet giai prus de 40 limbas. Immoe, gràtzias a su traballu de sos professores Martìn  Fronteddu, Apertium traduet fintzas su sardu. Unu traballu importante custu de sos duos istudiosos. Iscriende e digitalizende sa limba sarda, difatis, si lassat un’imprenta chi nd’agiudat, paris cun s’isfortzu culturale, sa cunservatzione. Una bia chi divenit una limba chi si faeddat e s’iscriet, est prus fàtzile a la legitimare fintzas a livellu istitutzionale”, at naradu su chircadore de Ulìana Gianfranco Fronteddu. Pro sa tradutzione de ogna faeddu sos istudiosos ant sighidu unu critèriu sientìficu rigorosu, pro custa resone s’ortografia impreada est cussa de sa Limba Sarda Comuna, adotada in su 2016 comente  limba sarda ufitziale dae sa Regione, “chi rapresentat unu puntu de mediatzione tra sas limbas faeddadas in Sardigna”, ispiegat Fronteddu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

In Casteddu, su Teatru de “Gli Intrepidi Monelli” est prontu a acollire sa primu editzione de su fèstival Tzircu Literàriu, un’eventu in caminu pessadu e dirìgidu dae s’iscritore Andrea Melis. Dae su 30 de santandria a su 3 nadale, sa tzitade s’at a furriare in unu palcoscènicu culturale, oferende bator dies prenas de presentadas, addòbios, laboratòrios e leturas musicales.

Su fèstival, cun intrada lìbera finas a s’agabbu de sos postos, est caraterizadu dae sa partetzipatzione de  prus de 30 autores e autoras, comente a Saverio Raimondo, Riccardo Staglianò, Lory Muratti, Simonetta Gola, Luca Briasco, Lavinia Petti, Piergiorgio Pulixi e Francesco Abate.

S’ideada de unu Tzircu Literàriu at pigadu forma un’annu a oe, durante un’eventu in Nùgoro, cando Andrea Melis, paris cun àteros iscritores e organizadores de fèstival, aiat imaginadu unu tendone culturale capatzu de giùghere sa cultura in sos logos ue nde fiat prus pretzisa. Oe, a un’annu de tempus, custa bisione s’at a averare in Casteddu cun sa primu editzione sua.

Su fèstival at agatadu domo in sos locales de su Teatru de Gli Intepidi Monelli, ùnicu in su gènere suo cun sos 100 postos cobertos. S’istrutura, gestida dae s’assòtziu omònimu, est unu puntu de riferimentu pro sa promotzione de s’iscritura, de sa letura e de sa produtzione tzinematogràfica e teatrale in su bighinadu de piscadores de Santa Avendrace.

Un’anteprima  interessante b’at a èssere domìniga su 26 de santandria acanta s’iscola My English School de bia de Santa Gilla, cun unu triu de autoras cumpostu dae sa poetissa romana Anna Segre, dae sa romanziera milanesa Bea Buozzi e dae sa giornalista e iscritora Maria Francesca Chiappe.

Sa tzerimònia ufitziale de abertura de su Tzircu Literàriu at a acontèssere giòbia su 30 de santandria a sas 16.30 cun sa presentada de su romanzu “Il dolore crea l’inverno” (Garzanti, 2023) de Matteo Porru, binchidore de su Prèmiu Campiello Giovani in su 2019. Su giòvanu autore, cunsideradu unu de sos talentos prus bravos suta sos 25 annos in Itàlia, contat un’istòria sessada in su tempus e in s’ispàtziu, basada subra  ligàmenes familiares,  amargura bìvidas maloas a iscarèschere. Sa presentada at a dare s’inghitzu a  una chida intensa de cultura e iscàmbiu literàriu in su coro de Casteddu.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”