Su cumplessu de sas turres costeras de sa Sardigna at rapresentadu durante sèculos unu de sos printzipales sistemas difensivos de s’ìsula, cunsentende de abbistare s’arribu de eventuales inimigos de su mare.

Sas curreras de sos Arabos subra in sas costas sardas aiant comintzadu in sos primos annos de su sèculu VIII d.C. e aiant sighidu in sos deghènnios sutzessivos, a su puntu de rèndere netzessària su fàbricu de sas primas turres pro sa defensa costera.

Dae s’IX a su sèculu XV, durante su perìodu de sos Giuigados sardos (Casteddu, Arborea, Torres e Gallura) e de su domìniu pisanu e genovesu, fiant istados fraigadas  medas fortilesas, tantu chi, a su cumintzu de su domìniu ispagnolu in s’ìsula, unas sessanta turres bardaiant sas costas sardas.

A sos cumintzos e pro totu sa prima metade de su sèculu XVI sos antracosi  fiant creschidos meda, causende timòria e destruidura non petzi intre sas populatziones costeras de sa Sardigna, ma fintzas de s’Itàlia meridionale e de s’Ispagna. A sos cumintzos de su sèculu, difatis, sos moriscos bogados dae s’Ispagna fiant istados acollidos dae sas populatziones bèrberas dadas a sa gherra de cursa e a su tràficu de sos iscraos e sa bighinàntzia de sa Sardigna a su Nord Àfrica l’esponiat a su perìgulu de sos assàltios de sos corsaros turcu-barbarescos, tantu chi sa Corona de Ispagna si fiat impinnadu a istudiare provedimentos pro mantènnere su controllu de s’ìsula.

Giai dae su 1570 si fiat comintzadu a progetare una rete de fortilesas pro sa defensa de sas costas, ma fiat istadu petzi in su 1587, a pustis a s’assàltiu de su 1582 in sos bidditzolos a presu de  Casteddu, chi su re Tilipu II de Ispagna aiat costituidu sa “Reale Amministratzione de sas Turres”, afidende·las su còmpitu de costruire turres noas, de providire a sa gestione issoro, de arruolare sos sordados e de lis dare de armas.  A capu de custu organismu, chi teniat sede in Casteddu, bi fit su Vitzeré, chi numenaiat su capitanu (alcaide), sos artiglieris e sos sordados deputados a sa defensa de sa turre. Su còmpitu issoro fiat de pompiare de sighidu su mare, in modu de abbistare sas imbarcatziones inimigas e de las afundare impreende sos cannones.

Su fenòmenu de sa gherra de cursa fiat agabbadu in sos cumintzos de su sèculu XIX e, de cunsighèntzia, sas turres costeras aiant pèrdidu sas funtziones issoro, tantu chi in su 1842 sa Reale Amministratzione de sas Turre fiat istada  suprimida. Unas cantas turres a s’època ancora presidiadas aiant sighidu però a èssere impreadas pro esigèntzias militares, comente sede de impiantos de cumendu o de abbistada e fiant istados dismissas petzi in su 1989 cun s’acordu Istadu-Regione.

In generale, sas turres fiant dispostas in puntos istratègicos dae sos cales fiat possìbile isperiare tretos de mare ampros e cada turre fiat posta in modu de pòdere comunicare, pro mèdiu de signales luminosos, cun sas turres serentes.  Belle totus tenent una pranta tzirculare e una forma truncu-cònica o tzilìndrica e podent èssere partzidas in tres castas: turres de armas o gagliardas, est a nàrrere cuddas prus mannas, bidu chi sas dimensiones mèdias issoro fiant de unos 17 metros de diàmetru e 14 de artària; beniant cumandadas dae un’alcaide, chi teniat a sos òrdines suos un’artigliere e bator sordados; s’armamentu fiat costituidu dae bator cannones de grussu càlibru, duos ispingardas e chimbe fusiles.

Senzillas, est a nàrrere turres de mannària mèdia (13 metros de diàmetru e 10 de artària); fiant presidiadas dae un’alcaide, un’artiglieri e duos o tres òmines e dotadas de duos cannones de càlibru mèdiu, duas ispingardas e chimbe fusiles. Torrezillas, chi fiant sas prus piticas (5 metros de diàmetru e 7 de artària) e serbint petzi comente logu pro fàghere craru e de osservatzione; fiant presidiadas dae duos sordados armados de un’ispingarda e duos fusiles.

S’intrada a sas turres, postu a belle 4-6 metros de artària dae terra, fiat possìbile gràtzias a s’impreu de iscalas de funes o in linna chi, a pustis de s’impreu, beniant imbucadas a s’internu. In sa terratza, narada pratza de armas, sos sordados acumpriant sas fainas de abbistada, guàrdia, sinnalatzione e fogu de artillieria.  Pro bi arribbare si colaiat passande dae unu trapa in linna,  cun iscalas de fune opuru cun iscalas in fràbicu fatas  a costadu de su muru.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Unu viàziu piticu intre sos Binos Sardos Prus Nodidos.

Sa Sardigna est una de sas regiones de binàrias prus ammaghiantes de Itàlia, un’ìsula dae s’istòria millenària in ube su binu nàschet dae su faveddu continu intre mare, bentu e terra. Sos binos sardos prus nodidos sunt s’issida berà de cust’iscrocca ùnica e de sas variedades suas autoctonas, meda de sas cales non esistint in àteros logos.

Su prus famadu est su Cannònanu de Sardigna, ruju sìmbolu de s’ìsula, ispartu mescamente in Barbàgia e Ozzastra, connottu pro s’istruttura sua, sos nuscos de frutos rujos maduros, ispètzias e mata mediterrànea e pro su ligàmene cun sa bezzesa de sas populatziones locales. Intre sos biancos si annodittat su Vermentinu de Gaddura DOCG, s’ùnicu binu sardu a denominatzione de orìgine controllada e garantida, friscu, sapidu e nuscadu, nàschidu in un’iscrocca granìtica e bentosa chi dd’at donadu elegàntzia e mineralidade.

In su sud-ovest de s’ìsula s’affirmat su Carignanu de su Sulcis, a bortas contipizadu subra de bìnzas antigas a arboreddu a curtzu a su mare, unu ruju cadriu e modde, cun tanninu galanosu e cun nuscos de fruta iscura e ispètzias. Meda difùndidu in su tzentru-sud est su Monica de Sardigna, unu binu traditzionale, pagu tànnicu e de buffada fàtzile, cun nuscos de cariasa e frores, ideale pro sa coghina de donzi die.

Intre sos biancos istòricos bi est su Nuragus de Casteddu, una de sas variedades de vide prus antigas de s’ìsula, forzis introdùida dae sos Fenicios, chi donat binos lèbios e friscos, ligados a su connottu de sos massajos. Prus cumpressa e delicada est sa Malvasia de Bosa, prodùida in s’adde de su Temu, unu binu aromàticu chi podet èssere siccu o durche, cun notas de frores, de mendùla e mele, figura de una produtzione artesana de balore mannu.

Unu casu ùnicu in su panorama italianu est sa Vernàccia de Aristanis, binu biancu ossidativu afinuadu suta unu velu de frementu, cadriu e fungudu, cun nuscos de fruta sica, ispètzias e mendùla ranchida. A costazu de custos nùmenes istòricos cumparint variedades comente su Bovale, o Muristellu, chi dat binos fraigados e potentes, e su Torbadu de L’Alguer, variedade rara torrada a agatare in sos ùrtimos annos, capatze de espressare biancos elegantes, friscos e minerales.

Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22