Su cumplessu de sas turres costeras de sa Sardigna at rapresentadu durante sèculos unu de sos printzipales sistemas difensivos de s’ìsula, cunsentende de abbistare s’arribu de eventuales inimigos de su mare.

Sas curreras de sos Arabos subra in sas costas sardas aiant comintzadu in sos primos annos de su sèculu VIII d.C. e aiant sighidu in sos deghènnios sutzessivos, a su puntu de rèndere netzessària su fàbricu de sas primas turres pro sa defensa costera.

Dae s’IX a su sèculu XV, durante su perìodu de sos Giuigados sardos (Casteddu, Arborea, Torres e Gallura) e de su domìniu pisanu e genovesu, fiant istados fraigadas  medas fortilesas, tantu chi, a su cumintzu de su domìniu ispagnolu in s’ìsula, unas sessanta turres bardaiant sas costas sardas.

A sos cumintzos e pro totu sa prima metade de su sèculu XVI sos antracosi  fiant creschidos meda, causende timòria e destruidura non petzi intre sas populatziones costeras de sa Sardigna, ma fintzas de s’Itàlia meridionale e de s’Ispagna. A sos cumintzos de su sèculu, difatis, sos moriscos bogados dae s’Ispagna fiant istados acollidos dae sas populatziones bèrberas dadas a sa gherra de cursa e a su tràficu de sos iscraos e sa bighinàntzia de sa Sardigna a su Nord Àfrica l’esponiat a su perìgulu de sos assàltios de sos corsaros turcu-barbarescos, tantu chi sa Corona de Ispagna si fiat impinnadu a istudiare provedimentos pro mantènnere su controllu de s’ìsula.

Giai dae su 1570 si fiat comintzadu a progetare una rete de fortilesas pro sa defensa de sas costas, ma fiat istadu petzi in su 1587, a pustis a s’assàltiu de su 1582 in sos bidditzolos a presu de  Casteddu, chi su re Tilipu II de Ispagna aiat costituidu sa “Reale Amministratzione de sas Turres”, afidende·las su còmpitu de costruire turres noas, de providire a sa gestione issoro, de arruolare sos sordados e de lis dare de armas.  A capu de custu organismu, chi teniat sede in Casteddu, bi fit su Vitzeré, chi numenaiat su capitanu (alcaide), sos artiglieris e sos sordados deputados a sa defensa de sa turre. Su còmpitu issoro fiat de pompiare de sighidu su mare, in modu de abbistare sas imbarcatziones inimigas e de las afundare impreende sos cannones.

Su fenòmenu de sa gherra de cursa fiat agabbadu in sos cumintzos de su sèculu XIX e, de cunsighèntzia, sas turres costeras aiant pèrdidu sas funtziones issoro, tantu chi in su 1842 sa Reale Amministratzione de sas Turre fiat istada  suprimida. Unas cantas turres a s’època ancora presidiadas aiant sighidu però a èssere impreadas pro esigèntzias militares, comente sede de impiantos de cumendu o de abbistada e fiant istados dismissas petzi in su 1989 cun s’acordu Istadu-Regione.

In generale, sas turres fiant dispostas in puntos istratègicos dae sos cales fiat possìbile isperiare tretos de mare ampros e cada turre fiat posta in modu de pòdere comunicare, pro mèdiu de signales luminosos, cun sas turres serentes.  Belle totus tenent una pranta tzirculare e una forma truncu-cònica o tzilìndrica e podent èssere partzidas in tres castas: turres de armas o gagliardas, est a nàrrere cuddas prus mannas, bidu chi sas dimensiones mèdias issoro fiant de unos 17 metros de diàmetru e 14 de artària; beniant cumandadas dae un’alcaide, chi teniat a sos òrdines suos un’artigliere e bator sordados; s’armamentu fiat costituidu dae bator cannones de grussu càlibru, duos ispingardas e chimbe fusiles.

Senzillas, est a nàrrere turres de mannària mèdia (13 metros de diàmetru e 10 de artària); fiant presidiadas dae un’alcaide, un’artiglieri e duos o tres òmines e dotadas de duos cannones de càlibru mèdiu, duas ispingardas e chimbe fusiles. Torrezillas, chi fiant sas prus piticas (5 metros de diàmetru e 7 de artària) e serbint petzi comente logu pro fàghere craru e de osservatzione; fiant presidiadas dae duos sordados armados de un’ispingarda e duos fusiles.

S’intrada a sas turres, postu a belle 4-6 metros de artària dae terra, fiat possìbile gràtzias a s’impreu de iscalas de funes o in linna chi, a pustis de s’impreu, beniant imbucadas a s’internu. In sa terratza, narada pratza de armas, sos sordados acumpriant sas fainas de abbistada, guàrdia, sinnalatzione e fogu de artillieria.  Pro bi arribbare si colaiat passande dae unu trapa in linna,  cun iscalas de fune opuru cun iscalas in fràbicu fatas  a costadu de su muru.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sardigna cun Matteo: unu biàgiu ispantosu intre itineràrios e comunidade

Matteo Gamerro, ingegneri de 46 annos originàriu de Barone Canavese, in provìntzia de Torino, est prontu pro un’aventura noa in Sardigna, chi at a comintzare s’8 de santugaine dae Terraba e at a sighire finas a su 14 de santugaine.

“Sardigna cun Matteo” est su nùmene de su progetu chi l’at a bìere andende peri s’itineràriu de Nostra Segnora de Bonària e in s’itineràriu mineràriu de Santa Bàrbara, passende in Arbus, Gùspini e Montevecchio, in sa provìntzia de Sud de Sardigna. Matteo, chi si faghet a cumprèndere pro mesu de puntadore oculare, at a èssere acumpangiadu in totu su biàgiu dae unu grupu de “Ànghelos de sa Guàrdia” chi l’ant a portare cun sa carrotzina ispetziale sua.

S’idea est istada de Federica Laneri, apassionada de Costa Verde e de Sardigna. Gamerro, persone curiosa dae semper, isportiva e amantiosa de sos biàgios, at agatadu in su caminare una manera pro sighire a esplorare su mundu nointames de sa diàgnosi de sclerosi multipla, chi at tentu a 20 annos. Dae 16 annos in carrotzina, Matteo at imparadu a si torrare a imbentare sa vida, mustrende chi finas a sas provas prus dificultosas si lis podet parare fronte sena rinuntziare a sos sognos.

S’esperièntzia sua in sos biàgios est una chirca de connoschèntzia e de isperimentatzione contìnua. Laureadu in ingegneria, bivet in mesu de sa natura in Barone Canavese e impreat su puntadore oculare pro si fàghere a cumprèndere e pro iscrìere, siat in computer siat in sos social. Dae su 2015 at publicadu chimbe libros, comente “2 grandi + 2 piccole” e “4 uguali”. At giai fatu duas bortas su biàgiu de Santiago e 1.300 chilòmetros de s’itineràriu de Santu Micheli. Sas impresas suas sunt documentadas in duos docufilm, de projetare in Sardigna, in Terraba, Gùspini e Arbus.

Onni pasu in su biàgiu de Matteo at a èssere oportunidade de iscàmbiu culturale e sotziale: atòbios cun amministradores locales, istudiantes, tzitadinos e assòtzios, e in prus momentos de convivialidade e esperièntzias in su territòriu.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”