Ite si podet  bìdere in Casteddu in una o in una pariga de dies? Andamus a l’iscobèrrere paris

Casteddu est sena duda una de sas destinatziones prus dèchidas de sa Sardigna pro more de sa bellesa monumentale sua, ma fintzas pro sa galania de su mare e de sas plajas. Cun sos monumentos istòricos suos, testimòngios de sas culturas mannas de su tempus coladu, sas marinas suas cun sas abbas lìmpidas e sos panoramas ispantosos suos, su cabulogu sardu conchistat a totus  a sa prima mirada. Ma andamus a elencare ite tocat a bìdere pro fortza in Casteddu

1. SU BIGHINADU DE CASTEDDU E SU TZENTRU ISTÒRICU

Sa parte prus manna de sos monumentos prus bellos de Casteddu s’agatant in su bighinadu de Casteddu. Cun sos muros imponentes suos, sas Turres de Santu pancràtziu e de s’Elefante, su Bastione de Saint Remy, sa Porta dei Leoni, sa Catedrale de Santa Maria, sas rugas e sos antigos palatzos segnoriles, sa Biddighedda de sos Museos e sas butegas de anticuàrios e artesanos, su bighinadu medievale de Casteddu est su coro beru de Casteddu.

2. SA MARINA DE SU POETU

De non pèrdere a beru una bìsita a su Poetu, sa marina printzipale de Casteddu chi est longa belle 8 km e andat dae su promontòriu de sa Sedda de su Diàulu finas a sa marina de Cuartu Sant’Aleni.

3. SA CATEDRALE DE SANTA MARIA IN CASTEDDU

Sa Catedrale de Santa Maria est fortzis su monumentu prus importante de su bighinadu Casteddu. Pesada dae sos Pisani in su sèculu XIII subra de sas ruinas de sa crèsia de Santa Cecìlia, si presentat comente  unu misturitzu de diversos istiles artìsticos e custoit 7 sèculos de memòrias istòricas de sa tzitade.

4. SA BIDDIGHEDDA DE SOS MUSEOS

In sa zona a nord de su bighinadu de Casteddu s’agatat sa gasi narada Biddighedda de sos Museos, su polu de museos de Casteddu: Museu Archelògicu, sa Pinacoteca Natzionale, su Museu de sas cheras anatòmicas Clemente Susini, e in fines su Museu tzìvicu de arte Siamese (MAS) intituladu a su colletzionista casteddaju Stefano Cardu.

5. SU BASTIONE DE SAINT REMY

Impossìbile a no lu bìdere, su Bastione de Saint Remy, est una de sas fortalesas prus importantes de Casteddu e est una tapa obrigatòria pro chie bìsitat sa tzitade. Fraigadu subra sos muros antigos de sa tzitade a sa fine de su sèculu XIX, depet su nùmene suo a su primu vitzeré piemontesu, Filippo-Guglielmo Pallavicini, barone de Saint Remy.

6. SU BIGHINADU DE SA MARINA

Coro de sa tzitade, su bighinadu de sa Marina, pesadu totu a inghìriu a su portu de Casteddu tenet galu oe su sabore de sas biddas de mare antigas. Intre palatzos istòricos e butegheddas, si podet fàghere una in mesu a sas rugas antigas e su fragu de sas ispètzias.

7. SU PARCU DE MONTE URPINU

Monte Urpinu, a pagos passos dae su tzentru tzitade, est sena duda su parcu prus importante de Casteddu. Meta ideale pro colare una die galana cun totu sa famìlia, un’ismùrgiu e una passigiada intre sos pinos, su parcu s’agatat a unos 98 metros subra su livellu de su mare e est mannu belle 247.000 metros cuadrados.

8. SA BASÌLICA E SANTUÀRIU DE SENNORA NOSTRA DE BONÀRIA

Unu contu antigu narat chi su 25 de martzu de su 1370, una nave bènnida dae s’Ispagna, si diat èssere agatada in mesu a una temporada chi aiat obligadu sos marineris a ghetare a mare totu su càrrigu. Tra sas vàrias cosas bi fiat peri una càscia misteriosa chi sas undas de su mare aiant fatu lòmpere finas a sos pees de su montigru de Bonària. In intro bi fiat sa madonna chi totu sos sardos istimant e vènerant. A pustis de s’agatamentu sos casteddajos aiant detzisu de fraigare sa crèsia in onore suo.

9. SA TURRE DE S’ELEFANTE E SA TURRE DE SANTU PANCRÀTZIU

Sas duas turres de s’Elefante e de Santu Pancràtziu, fatas dae sos Pisanos a inghìriu a su sèculu XIV signant su profilu de s’antigu bighinadu de su Casteddu e sunt su sìmbulu de sa tzitade.

Sa turre de Santu Pancràtziu est sa prus arta tra sas duas (36 metros) e st sa prima a èssere istada fraigada (1305). Sa turre de s’Elefante (1307) cun sos 30 metros suos e su  portale mannu, imbetzes, devet su nùmene suo a s’elefante piticu isculpidu in unu fiancu suo.

10. SU PARCU DE MOLENTÀRGIUS

Su Parcu Naturale Regionale Molentàrgius-Salinas, est mannu 1600 ètaros intre sa tzitade de Casteddu e de Cuartu Sant’Aleni, e s’incarat fintzas in su caminu a costadu de su Poeu. Una bera òasi in mesu a sa tzitade cun  àndalas longas de percùrrere passigende o pedalende cun sa bitzicleta.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”