In s’Àrea Archeològica Scerì de Irbono sunt presentes medas prendas de s’archeologia chi andat dae su neolìticu e arribbant a s’edade de su ferru. Bastat a pensare a sas domos de janas, a su bidditziolu nuràgicu, a sos menhir, a su nuraghe e a totu sas àtras bellesas antigas chi sunt a inghìriu, comente sa tumba de gigantes de Tèscere e sa Perde de is cincu coros.

Ma in pagos ischint chi durantes’iscavu de su 1994, in sa necròpoli a domu de janas, est istada agatada sa conca in ossu de una dea mama chi tenet prus de 4000 a.C. De custu repertu sa cosa prus importante est de securu su materiale, s’ossu fortzis de cherbu, chi no est fàtzile a lu agatare pro sa Deas Mama. Posca sa  traballadura istilìstica tìpica de sos ìdolos de su perìodu de Bonu, est a nàrrere unu capeddu mutidu “a tamburello”. Sa dea mama in ossu, chi est istadu fintzas seberadu comente logo de s’Àrea archeològica de Scerì, est arrimada in su Museu Archeològicu de Nùgoro. Custu tipu de istàtuas sunt presentes meda in sos  sos cuntestos neolìticos de s’àrea mediterrànea e s’acàpiant in modu simbòlicu a sas “vèneras” paleolìticas de s’Europa continentale.

De sa Dea Mama chi est istada iscoberta in Scerì no est istadu agatadu su corpus, ma si pensat chi s’assimbigiarit a sas tres istatueddas in ossu de cherbu  iscobertas in sa gruta de Monte Meana in Santadi.

Sos istudiosos de arte preistòrica, ant postu in evidèntzia comente s’istile de custas istatueddas si siat evòlvidu in su tempus, colende dae sas figuras todotzes de su Neolìticu antigu, a sas istàtuas istilizadas de su Neolìticu Reghente.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

A s’iscoberta de su logu archeològicu prus bellu de Tortolie

Su logu archeològicu de S’Ortali ’e su Monti, postu in s’iscrocca de Tortolie, in Ozzastra, est unu de sos cumplessos preistòricos e protostòricos prus importantes e mènzus cunservados de sa Sardigna. Postu intre duos rilievos a pagos chilòmetros dae su mare, in sa carrela chi che leat a sa plaja de Orrì, su logu apparat unu viazzu raru in mesu a millènnios de istòria, arregande testimoniàntzias chi partint dae su Neolìticu e arribant a s’edade de su Brunzu.

Inoghe si podet ammirare una domus de janas chi benit dae su Neolìticu reghente, iscavada in sa roca e destinada a s’interru cumone, duos menhir abbarrados chi faghent pensare a s’antiga presentzia de un’alliniamentu megalìticu e unu tzìrculu de pedra de casi 12 metros de diàmetru, ligadu a ritos o pràticas de comunidade de s’edade de su Ramene.

De importu particulare est sa tumba de sos Zigantes, architetura funerària tipica de sa tziviltade nuràgica, cun unu passaditzu longu de interru, incornissadu dae s’esedra, chi contat sas usàntzias antigas ligadas a su cultu de sos mortos. Su coro de su cumplessu est però su nuraghe S’Ortali ’e su Monti, una istruttura manna de pedra fraigada forzis in su 1500 a.C., formada dae unu bastione tzentrale e dae unu bastione elliticu cun turres a costazzos, un’òpera chi testimonzat sas capatzidades de fraigu e organizatzione de sos nuràgicos.

In giru a su nuraghe s’istèndiant sa bidda e zuras de tribagliu diferentes, intre de sas cales bi fuint logos de manizu e mescamente, silos pro sa cunservatzione de sos tzereales, elementos chi mustrant s’importu de sa lauranza in sa vida de donzi die de sas comunidades de cussa edade. Bìsitare S’Ortali ’e su Monti cheret nàrrere a s’infùndere in d’una bista ancora intrea, in ue sa presentzia de s’òmine antigu faeddat cun sa natura a inghìriu e apparat unu cuadru claru de comente sas populatziones preistòricas isseberaiant e modellaiant sos logos in ue bìvere.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”