S’ispetat cun grandu emotzione s’arresonu de fine annu de su Capu de s’Istadu, Sergio Mattarella.

S’interventu de Mattarella, registradu dae sa Rai, at a andare in unda in direta su 31 de nadale sero in totus is tv natzionales, a retes unificadas. A su chi s’ischet is ripresas diant dèpere èssere giradas in s’istùdiu de sa Palatzina, e fortzis no at a istare sètzidu a palas de s’iscrivania ma in poltrona o peri peri a camba, in istile giornalismu televisivu. S’isfundu at a èssere simpre, cun sa bandera tricolore e cussa de sa s’Unione europea.

Is temas diant dèvere èssere cussos s’identidade e de s’orgòlliu natzionale paris cun su cuntzetu de sa responsabilidade, cun unu incoragiamentu forte a unu Paisu chi tenet is trastos, morales e de cumpetèntzia, pro essire foras dae sa crisi pandèmica e de totus is cunsighèntzias negativas suas.

S’at a tratare duncas de unu discursu basadu a pitzu de s’identidade italiana cun sa netzessidade de una unione sotziale forte, unione chi issu pedit fintzas a is fortzas polìticas in sa gestione de custa fase delicada de sa vida natzionale.

In s’arresonu de su presidente tema printzipale at a èssere peri su de is responsabilidades individuales in s’afrontare custa crisi sanitària sena agabbu e is responsabilidades de sa polìtica in s’ischire lèghere s’impatu malu chi at tentu a dannu de is tzitadinos e de s’economia.

Cun custu arresonu Mattarella si cungedat a sa fine de sete annos intensos. Unu cungedu giai annuntziadu in diversos interventos pùblicos in s’ùrtima parte de s’annu, e chi nde pesat totu is ipòtesis de unu bis a su Quirinale.

No at a mancare s’incoragiamentu a totu is italianos: chi est unu pagu fintzas su tema de sa parte finale sua de presidèntzia, ca Mattarella serrat s’aficu orgolliosu suo de sa risposta de su Paisu, chi at sighidu a andare a in antis mancari totu is dificultades. Unu caminu custu chi non si devet arrere pro interessos de pagos, e prus pagu pro càrculos eletorales de is partidos.

De seguru is teleispetadores at a èssere unu pagu in pensamentu pro s’apretu pandèmicu chi s’est agravende pròpiu in custu momentu polìticu e in manera istitutzionale delicadu meda. Ddoe tent pro s’eletzione in ghennàrgiu de su presidente nou de sa Repùblica, chi at a èssere su sutzessore de Mattarella e at a èssere importante meda pro poderare a camba su sistema natzionale.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”