Sos giuigados, sas bator entidades istitutzionales chi fiat partzida  Sardigna a pustis de sa metade de su s’annu Milli, comente si podet lèghere in su giassu de Sardegna Cultuta, fiant organismos aparitzados dae su puntu de bista giurìdicu comente  beros istados. Su podere lu aiat su giùighe,  tìtulu chi ereditaiat  “de deretu”, chi aiat a disponimentu sos sigillos. Custos istruemntos de podere fiant giai in impreu in sas tziviltades mesopotàmicas e meda de prus in su Mèdiu Evu cun funtzione giurìdicu-diplomàtica, est a nàrrere pro dare valore legale a sos documentu prodùidos in sas cantzillerias, acanta, a costadu de su nùmene de su giùighe agatamus peri s’atributu de “rex”.

Importante meda est su fundamentu giurìdicu e culturale chi aiat determinadu s’organizatzione istruturale de sos giudicados, formada dae s’unione de elementos de traditzione grega (comente s’impreu de sa limba grega, a esèmpiu in su faeddu de màdrighe bizantina “regnum” giudicale) paris cun cussos de traditzione latina, pro more de sos cales si cheriat torrare a afortziare su raportu cun su mundu romanu-imperiale e papale.

Però non fiat esclùdida sa possibilidade de rennos “de facto”, chi s’oteniant in modu eletivu cun s’interventu de sa “corona de logu”, est a nàrrere cun sa reunione de sos rapresentantes de sos distretos amministrativos (sas “curatorias”).

Sas fontes documentàrias ant permìtidu de agatare provas de  sos tìtulos onorìficos de sos primos giùighes de su giuigadu de Casteddu – arconte de Sardigna, protospatàriu imperiale, arconte – peri sos nùmenes dinàsticos issoro atestados in iscritziones gregas: Torcotòriu e Getite, Torcotòriu, Salusio e Ortzocor, Torcotòriu, Salùsiu e Nispella. Custas iscritziones, pro comente sunt istadas iscritas, sa tècnica issoro e sa modalidade, non lassant peruna duda subra sa pertenèntzia issoro a s’isfera culturale de sa classe dominante, comente a non pro àteru lassat in manera crara cumprèndere fintzas s’assòtziu issoro cun sas isculturas in màrmaru e sas decoraduras architetònicas impreadas comente arredos litùrgicos, chi si podent classificare comente espressiones de una iscola artìstica mediobizantina rafinada meda e de seguru cummissionados  dae sos matessi giùighes chi aiant fintzas sa capassidade econòmica de si pagare custos lussos che daiant fama e glòria a sa dinastia issoro.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

Sa fine drammatiga de su zovanu benturzu Arricelli, pustis de su bolu attrividu dae sa Sardigna a sa Sicilia, nos ammentat sos arriscos de sos movimentos de ispartinadura de sos zovanos alabros.

Su destinu sou, interrumpidu cando fit bolande supra su mare in mesu de Punta Raisi e San Vito lo Capo, nos ponet daenanti a sa debilesa de custas creaduras magniffigas, in d’unu mundu semper pius bortadu a sos interessios de sos
omines.

Arricelli fit unu de sos 15 benturzos de sa colonia noa de su Sarrabus- Gerrei, e sa perdida sua est una disgrassia non solu po sa comunidade iscentifica chi lu compudabat, ma puru po tottus sos chi appretziant e si affuscant de sa rimunida de sos animales arestes.

Bell’e chi non tottu est perdidu. In su mentres chi pranghimos sa perdida de Arricelli, semus animados dae sos sutzessos e dae sa resistentzia de sos atteros membros de sa colonia de Villasalto. Su benturzu Sannicolò sighit s’iscumbattamentu de sa Sardigna, ispinghindesi cun atza in medas regiones de s’isula, cun su bentu chi che lu diat leare fintzas in Corsica.

A sa mattessi manera, sos atteros benturzos commente Sinnai,Ballao,Gerrei,Armungia,Quirra e Muravera, mustrant unu adattamentu chi surprendet meda, addurante po su pius tempus in sa sura de sos Sette Frades, ma iscumbattande puru iscroccas pius attesu, ma torrande semper a sa sicuresa de sa gabbia Forestas. S’azzudu de sos pastores, commente sos frades Aledda, est importante meda po garantire unu approvistamentu de cosa de pappare po sos benturzos.

Su rolu insoro non solu assicurat chi custas creaduras ispantosas potant bivere, ma azzuat puru a su sutzessu totale de su disignu po conservare sos benturzos, apparande unu ispartimentu ecologicu de sas carasas chi faghet bene siat a s’ambiente siat a sa comunidade locale.

In su mentre chi pranghimos sa perdida de Arricelli, rennovamos s’impignu nostru po diffendere e preservare sas zenias minettadas, pro itte atteras disgrassias commente custa si potant iscansare e chi su chelu sigat a essere surcadu dae sas alas de custos alabros magnifficos.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2023-2024. LR 22/2018, art. 22