Adiosu a s’isteddu de Hollywood, Angela Lansbury, sa Jessica Fletcher de su Sa Sennora in Grogu (Signora in giallo). Est morta a 96 annos, chimbe dies pustis de àere lòmpidu 97 annos,  in sa domo sua de Los Angeles. A dare noa est sa famìlia: “Sos fìgios de Dame Angela Lansbury sunt tristos in s’annuntziare chi sa mama est morta in su sonnu in domo sua”.

In sa carriera sua, chi l’at bida reina de su tzìnema e de su teatru, at conchistadu chimbe Tony Award, intre sos cales unu in su 1966 pro “Mame” e posca ancora in su 2009, a 83 annos, pro “BlitheSpirit”. At bintu un’Oscar a sa carriera in su 2014. S’imbucada sua a Broadway est de su 1957 cun “Hotel Paradisu”.

Nàschida in Bretagna Manna dae mama irlandesa su 16 de ladàmine de su 1925, Lansbury si fiat fuida dae s’Inghilterra durante sa gherra e a 17 annos ebbia si fiat dedicada su musical, mentras a 19 annos fiat giai suta cuntratu cun sa Mgm a Hollywood a pustis de àere esordidu un’annu in antis in su thriller “Gaslight”.

Connota in totu su mundu pro s’interpretatzione sua de sa sennora Fletcher, iscritora e investiga dora infallìbile bestida cun su tailleur e buscata, Lansbury est istada protagonista d àteras produtziones importantes meda. Est istada sa domèstica mala chi in Amargura turmentat Ingrid Bergman, est istada sa sorre majore de sa giòvana Liz Taylor in Gran Premio, sa protagonista sena coro de su thriller Va’ e uccidi.

Nointames siat devènnida icona de su tzìnema americanu, sa sua Bretagna Manna non s’est mai ismentigada de issa. Elisabeta II etotu l’at onorada de su tìtulu de Dama de sa Reina. Non fiat una cara de cobertina – a s’ispissu li beniant afidados ruolos de fèmina madura – ma cun talentu, coràgiu e determinu s’est costruida una carriera bella a su costàgiu de sos mègius registas e atores de su momentu, e cun s’abbistesa sua, cando su tzìnema la reteniat non prus adata, aiat agatadu su filone giustu in sa televisione, cunsagrende·si a livellu mundiale.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”