In Nùgoro, s’agatat una domo chi est suta de una roca granìtica. Custa domo, mutica Su Concali pro more chi est istada fata in intro de una gruta suta de una pèrda manna, s’agatat in su Monte Orthobene e benit mutida peri “su cardulinu”, pro ite sa forma regordat pròpiu cussa de un’antunna. Pro ddoe lòmpere no est difìtzile, bastat petzi a movere dae sa Cresiedda de sa Soledade e iscùdere conca a su monte, comende dae unu de is medas camineddos inditados in si cartellos.

Sa domo in sa pedra si podet bìere in sìuru de su caminu chi lompet a su parcu nugoresu de Sedda Ortai. Unu logu ispantosu meda, prenu de pendas naturalìsticas sena paragone. Su concali però est importante solu dae su puntu de annotu tur’stuu, pro ite est unu logu acanta ddoe lompent testista e escursionistas, ma fintzas istàricu. Difatis, prima de èssere impreadu comente coile de crabas dae sa famìlia Salvietti, una famìlia de crabàrgios dae semper, fiat istadu iseberadu dae is òmines preistòricos comente aprigu.

Torrende a su Monte Orthobene, sa punta est arta 955 metros subra de su livellu de su mare (sa punta si narat Cùcuru Nighrddu). Subra de sa punta, chi si podet bìdere dae sa tzitade, a cuota 925 metros, faghet a ammirare s’istàtua manna de su Redentore, òpera de brunzu de s’iscultore Vincenzo Jerace, chi fiat istada posta in su 1901 in ocasione de sa tzelebratzione de su giubileu. Su 29 de austu de cada annu si tzèlebrat una missa chi concruit una sagra cun sa protzessione de is costùmenes, de totu is biddas de sa Sardigna.

S’Orthobene est su monte de is  nugoresos chi ddu bìsitant pro passigiadas o giogos a s’abertu.  In is rocas de su monte Orthobene est fintzas possìbile fàghere iscaladas, ddoe est fintzas sa presèntzia de àndalas signadas dae sa forestale chi si podent percorrere pro fàghere escursiones e essidas peri su sartu.

Falende dae su parcu de su Redentore in sa costa opostu a sa tzitade si biet una  bista panoràmica ispantosa subra de sa badde e subra de is  montes de Ulìana, e in is dies sena buera est possìbile bìdere su mare de sa Baronia.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

A s’iscoberta de su logu archeològicu prus bellu de Tortolie

Su logu archeològicu de S’Ortali ’e su Monti, postu in s’iscrocca de Tortolie, in Ozzastra, est unu de sos cumplessos preistòricos e protostòricos prus importantes e mènzus cunservados de sa Sardigna. Postu intre duos rilievos a pagos chilòmetros dae su mare, in sa carrela chi che leat a sa plaja de Orrì, su logu apparat unu viazzu raru in mesu a millènnios de istòria, arregande testimoniàntzias chi partint dae su Neolìticu e arribant a s’edade de su Brunzu.

Inoghe si podet ammirare una domus de janas chi benit dae su Neolìticu reghente, iscavada in sa roca e destinada a s’interru cumone, duos menhir abbarrados chi faghent pensare a s’antiga presentzia de un’alliniamentu megalìticu e unu tzìrculu de pedra de casi 12 metros de diàmetru, ligadu a ritos o pràticas de comunidade de s’edade de su Ramene.

De importu particulare est sa tumba de sos Zigantes, architetura funerària tipica de sa tziviltade nuràgica, cun unu passaditzu longu de interru, incornissadu dae s’esedra, chi contat sas usàntzias antigas ligadas a su cultu de sos mortos. Su coro de su cumplessu est però su nuraghe S’Ortali ’e su Monti, una istruttura manna de pedra fraigada forzis in su 1500 a.C., formada dae unu bastione tzentrale e dae unu bastione elliticu cun turres a costazzos, un’òpera chi testimonzat sas capatzidades de fraigu e organizatzione de sos nuràgicos.

In giru a su nuraghe s’istèndiant sa bidda e zuras de tribagliu diferentes, intre de sas cales bi fuint logos de manizu e mescamente, silos pro sa cunservatzione de sos tzereales, elementos chi mustrant s’importu de sa lauranza in sa vida de donzi die de sas comunidades de cussa edade. Bìsitare S’Ortali ’e su Monti cheret nàrrere a s’infùndere in d’una bista ancora intrea, in ue sa presentzia de s’òmine antigu faeddat cun sa natura a inghìriu e apparat unu cuadru claru de comente sas populatziones preistòricas isseberaiant e modellaiant sos logos in ue bìvere.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”