A pustis de àere conchistadu s’Andalusia (Ispagna) si fiant istabilidos in s’Àfrica Setentrionale, acanta teniant su regnu issoro. Fintzas sos Vàndalos aiant cunsideradu sa Sardigna comente un’ìsola istratègica pro sas rotas cummertziales intre s’Àfrica e sa riva nord de su Mediterràneu.

Sa prima ocupatzione Vàndala de sa sArdigna est istada in  su 456 d.C.  Sa Sardigna costera fiat devènnidu unu possessu issoro. Is Romanos aiant torradu a conchistare s’ìsula in su 466 d.C. ebbia.  In su 530 però sa Sardigna fiat istada torrada a conchistare dae sos Vàndalos. Su re vàndalu Gelimero aiat seberadu comente  guvernadore unu funtzionàriu chi si naraiat Goda.

Cada anu Goda pagaiat a su re Vàndalu unu tributu.  Cando però su pòpulu sardu si fiat infadadu de pagare,Goda si fiat postu dae sa parte issoro, contra sos matessi vòndalos, proclamendesi in su 533 re de Sardigna e ponendesi a su cumandu de un’abbolotu contra a su re Gelimero.

Sa Sardigna duncas si furriat a Rennu Indipendente. Goda aiat comintzadu a coniare moneda, una de sas cales est istada agatada in Sardigna e portat su bustu suo e sa cara de su Sardus Pater, Comente iscriet  s’istòricu Francesco Cesare Casula “in Sardigna si fiat formadu sa prima borta un’istatualidade, mancari limitada a sos territòrios compidados dae sos Vàndalos e  pro pagos pagos meses”.

S’imperadore romanu Giustinianu aiat mandadu s’esèrtzitu cosa sua pro difèndere a  Goset, cun s’idea de torrare a pònnere sa Sardigna suta de su domìniu bizantinu e de torrare a conchistare is possedimentos africanos controllados dae is Vàndalos.

Goda fiat rutu mortu in batalla a presu de Calaris pagu prima chi lomperent a Sardigna is agiudos bizantinos, chi in s’ora aiat bìnchidu is vàndalos a presu de Cartàgine, causende sa derrota e da decadèntzia issoro.  Sa Sardigna duncas intrat suta su controllu de Bisàntziu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”.

A s’iscoberta de su logu archeològicu prus bellu de Tortolie

Su logu archeològicu de S’Ortali ’e su Monti, postu in s’iscrocca de Tortolie, in Ozzastra, est unu de sos cumplessos preistòricos e protostòricos prus importantes e mènzus cunservados de sa Sardigna. Postu intre duos rilievos a pagos chilòmetros dae su mare, in sa carrela chi che leat a sa plaja de Orrì, su logu apparat unu viazzu raru in mesu a millènnios de istòria, arregande testimoniàntzias chi partint dae su Neolìticu e arribant a s’edade de su Brunzu.

Inoghe si podet ammirare una domus de janas chi benit dae su Neolìticu reghente, iscavada in sa roca e destinada a s’interru cumone, duos menhir abbarrados chi faghent pensare a s’antiga presentzia de un’alliniamentu megalìticu e unu tzìrculu de pedra de casi 12 metros de diàmetru, ligadu a ritos o pràticas de comunidade de s’edade de su Ramene.

De importu particulare est sa tumba de sos Zigantes, architetura funerària tipica de sa tziviltade nuràgica, cun unu passaditzu longu de interru, incornissadu dae s’esedra, chi contat sas usàntzias antigas ligadas a su cultu de sos mortos. Su coro de su cumplessu est però su nuraghe S’Ortali ’e su Monti, una istruttura manna de pedra fraigada forzis in su 1500 a.C., formada dae unu bastione tzentrale e dae unu bastione elliticu cun turres a costazzos, un’òpera chi testimonzat sas capatzidades de fraigu e organizatzione de sos nuràgicos.

In giru a su nuraghe s’istèndiant sa bidda e zuras de tribagliu diferentes, intre de sas cales bi fuint logos de manizu e mescamente, silos pro sa cunservatzione de sos tzereales, elementos chi mustrant s’importu de sa lauranza in sa vida de donzi die de sas comunidades de cussa edade. Bìsitare S’Ortali ’e su Monti cheret nàrrere a s’infùndere in d’una bista ancora intrea, in ue sa presentzia de s’òmine antigu faeddat cun sa natura a inghìriu e apparat unu cuadru claru de comente sas populatziones preistòricas isseberaiant e modellaiant sos logos in ue bìvere.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”