Prus tutelas pro sa limba sarda. Marilotti de is 5 Isteddos: «Pro salvaguardare su sardu tocat chi ddoe siat su prenu reconnoschimentu de sa limba».

A pustis de degheoto annos su parlamentu est brontu a dare su bia lìbera a sa Carta europea de is limbas regionales o minoritàrias. Aprovada in Istrasburgu su 5 de onniasantu de su 1992, sa Carta fiat istada sutascrita dae s’Itàlia in su 2000 ma dae tando no est istada mai ratificada. Immoe unu disinnu de lege chi tenet comente a primu firmatàriu su senadore de su Movimentu 5 Isteddos Gianni Marilotti, aberit su caminu a custa novidade importante chi at a cunsentire de tutelare mègius a totus is livellos sa limba sarda, in is iscolas comente a in is universidades e in sa pùblica amministratzione, siat pro mèdiu de una programatzione adeguada in is palinsesti de su servìtziu pùblicu siat in sa retza.

«Sa ratìfica de sa Carta europea est una recherta chi dae tempus beniat avantzada dae totu su movimentu linguìsticu sardu» ispiegat Marilotti «pro ite garantit unu reconnoschimentu prus ampru de su patrimòniu culturale nostru. Gràtzias a sa ratìfica, at a èssere possìbile difatis crèschere in manera ulteriore s’impreu de sa limba sarda in sa pùblica amministratzione e in s’àmbitu de s’insegnamentu. Sa ratìfica donat difatis prus fortza a sa lege 482 de su 1999 in contu de minorias linguìsticas e a sa lege regionale in aprovada dae pagu».

Sa Carta est giai istada firmada dae 33 istados membros de su Cussìgiu de Europa e tenet comente obietivu cuddu su de promòvere s’usu de is limbas minoritàrias, pro more de amparare s’eredade e is traditziones culturales europeas, paris cun su respetu de sa voluntade de is sìngulos de pòdere impreare custas limbas in s’àmbitu de is fainas pùblicas o privadas. Su testu de sa Carta s’agatat in  custu ligàmine.

Sa mancada ratìfica sua est istada santzionada dae padu dae s’Artu commissàriu de is minorias natzionales de s’Osce (s’Organizatzione pro sa seguridade e cooperatzione in Europa) Lamberto Zannier, chi su 16 de mese de argiolas colafu, a oru de sa cunferèntzia internatzionale in su tema de is raportos tra Istados in matèria de minorias, aiat torradu a allegare sa netzessidade de “fàghere passos cuncretos pro amparare su deretu de is minorias a mantènnere biva sa cultura issoro” e pro custu aiat cumbidadu su Parlamentu italianu a aviare a sa lestra s’iter pro sa ratìfica de sa Carta europea de is limbas regionales o minoritàrias de Istrasburgu.

«Su respetu de is deretos umanos, paris cun cussos de is persones chi apartenent a minorias linguìsticas, difatis, comente est ispetzificadu in su Tratadu de Lisbona, est unu de is printzìpios subra cales si fundat s’Unione Europea» at naradu Marilotti. «Cun custa ratìfica, sa limba sarda at a tènnere in fines unu prenu reconnoschimentu e at a èssere prus fàtzile a nde cunsentire s’usu in totus is cuntestos, assigurende•nde aici sa salvaguàrdia e s’isvilupu».

Setantaghimbe annos de autonomia: totu sos presidentes de sa Regione Sardigna

Sa Sardigna, dae su 1949 a oe, at tentu un’istòria polìtica longa e manna, marcada dae presidentes chi ant signadu èpocas diversas in sa vida de s’ìsula. Su primu presidente de sa Regione est istadu Luigi Crespellani, democristianu, in càrriga dae su 1949 a su 1954, figura de importu in sa ricostrutzione a pustis de sa gherra e in su comintzu de sa màchina amministrativa autònoma.

A pustis de issu bi sunt istados Giovanni Battista Melis de su Partidu Sardu de Atzione, Efisio Corrias e Giuseppe Brotzu, chi ant ghiadu sa Regione in sos annos Chimbanta, tempus de afortigamentu istitutzionale. In sos annos Sessanta sa Sardigna at vìvidu s’istasione de su Pianu de Rinàschida, unu progetu mannu de isvilupu econòmicu agiuadu dae s’Istadu. In cussu tempus bi sunt istados comente presidentes Giovanni Del Rio, Efisio Melis, Luciano Crespellani e àteros esponentes de sa Democratzia Cristiana.

Sos annos Otanta ant sinnadu unu passàgiu de importu cun Mario Melis, primu presidente sardista, elègidu in su 1984 comente ghia de una coalitzione autonomista e progressista. A pustis de issu Francesco Ligas, Angelo Rojch e Antonello Cabras, in unu tempus de crisi industriale e instabilidade. Cun sa Segunda Repùbblica, sa polìtica regionale at cambiadu: dae su 1999 su presidente de sa Regione est elègidu in deretura dae sos tzitadinos. Intre sos protagonistas de cussa fase Federico Palomba e Andrea Soddu, e a pustis Mauro Pili, esponente de Fortza Itàlia, elègidu in su 1999 e cunfirmadu in su 2001.

In su 2004 est arribadu Renato Soru, imprendidore fundadore de Tìscali, chi aiat puntadu subra s’isvilupu tecnològicu, tutela de su paisàgiu e pianificatzione urbanìstica. In su 2009 torrat su tzentru-destra cun Ugo Cappellacci, e in su 2014 Francesco Pigliaru, economista e dotzente. In su 2019 sa presidèntzia passat a Christian Solinas de su Partidu Sardu de Atzione, sustènnidu dae sa Lega e dae Fortza Itàlia. Dae su 2024 sa ghia de sa Regione est afidada a Alessandra Todde, de su Movimentu 5 Stelle e prima fèmina presidente de sa Sardigna.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”