Sa Sardigna est posta in daenanti a unu aumentu repente de sas temperaduras, battinde atteros pensamentos po su settore de sa laurantza e de su bestiamene chi est giai sutta de pressione po sos chi si podent giai biere cambiamentos de s’ambiente. In custu cuntestu de temperaduras pius artas de sa media de s’istagione, Coldiretti Sardigna, abbisat de sa minetta chi at arrivare in presse meda de un’attera passada de Limba Bleu.

Sigundu Coldiretti, est importante preparare unu pranu de atzione, chi prevedat interventos lestros e a bonu contu, siat po accomettare una epidemia, chi po faghere arrivare sos vatzinos e atteras meighinas chi serbant po prevennere sa diffusione de sa maladia e diffendere sa salude de su bestiamene.

Battista Cualbu, presidente de Coldiretti Sardigna, narat chi sos urtimos 20 annos de maladias de su bestiamene ant mustradu s’importantzia de abbuttinare in sa prevensione deretta e non deretta imbetzes de faghere carchi cosa pius a tardu cun dinari pubbricu po pagare sos dannos.

In piusu de sa perdida deretta de su bestiamene, bi sunt puru ispesas artas meda po sas dittas, chi sunt deppidas a su bestiamene chi est iscampadu a sa maladia, ma chi presentat problemas in su tempus longu, commente aurtidura e salude precaria. Po custu motivu est essentziale chi su Guvernu nou de sa Sardigna, accommetat sos problemas antitzipandelos e si preparat in manera zusta po accommettare atteros tziddiles de sa maladia.

Luca Saba, chi est direttore de Coldiretti Sardigna, faghet notare s’importantzia de unu disignu regionale po su tempus benidore, dimandande s’ordimintzu lestru de sa campagna 2024 e sa creassione de una truppa chi potat controllare sas emergentzias. Saba, narat puru chi abbuttinare in sa prevensione est de fundamentu po abbrandare sos cambiamentos de s’ambiente e diffendere su patrimoniu de sa laurantza de de su bestiamene de s’isula. Duncas proponnet de faghere porfias de appaltu po comporare sos vatzinos e faghere unu disignu po prevennere cun s’azzudu de sos pastores.

Sas regortas de Coldiretti, indittant chi sos dannos economicos chi faghet sa Limba bleu, sunt mannos meda, non solu po causa de sas perdidas derettas de su bestiamene, ma puru po sos pretzios chi serbint po sa preventzione e po sa conduida de sa maladia. Si pensat chi in sos urtimos vint’annos eppant ispesu pius de 170 miliones de euros commente rimborsos e chi casi unu milione de berbeghes siant mortas po custa maladia.

Custas notissias faghent cumprendere cantu pesat custa maladia supra de s’economia de sa laurantza e de su bestiamene de sa Sardigna.

Su problema non est solu de sas berbeghes, ma fintzas sas baccas, inue sas dittas tenent perdidas mannas meda e sa Regione teppet intervennere pagande rimborsos. Coldiretti Sardigna narat chi su carrigu de sa frimmada de sa movida po sos pastores de baccas de petta, cun ispesas in pius ligadas a sos esamenes chi serbint poi ispostare sos animales.

Po finire, si biet su bisonzu de intervennere a sa lestra e in manera cordinada po accomettare s’arriscu de un’attera aundada de Limba bleu e minimare sos dannos cajonados a sa produtzione de sa laurantza e de sos animales de sa Sardigna.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2023-2024. LR 22/2018, art. 22

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”