Sa Sardigna sighit a si distìnghere in su panorama gastronòmicu italianu, cun  25 ristorantes e 3 pizzerias tzelebrados in sa Guida Espresso 2022. S’importante reconnoschimentu, atribuidu cada annu dae sa Guida Espresso dedicada a sa coghina italiana, evidèntziat su primore culinàriu de s’Ìsula. A cunfirma de sa costàntzia in su primore, Il Corsaro de Casteddu e Confusion de Porto Cervo poderant sos  “3 Cappelli”, cunfirmende sa resessida giai otenta in su 2021. Sos coghineris Stefano Deidda e Italo Bassi, istellados Michelin, mantenent sa positzione de prestìgiu issoro in sa ghia “I Ristorantes e i vini d’Italia” de ocannu, rapresentende su resurtadu prus artu cròmpidu dae sa Sardigna.

Sa Sardigna, dae nord a sud, bantat como chimbe ristorantes cun “2 Capeddos”, una crèschida manna respetu a s’annu a in antis. Su coghineri famadu carlofortinu Luigi Pomata mantenet sa positzione sua, mentras s’agiunghent a sa lista Hub de Macumere, I Sarti del Gusto in Casteddu, Arkè in Cuartu Sant’Aleni e Da Achille Hotel Moderno in Santu Antiogu.

Leonardo Marongiu, coghineri de s’Hub, cummentat pregiadu: “Semus cuntentos de cust’àteru reconnoschimentu chi evidèntziat sa cosa chi pro nois est prus importante: su valore sotziale de su progetu nostru e sa simplesa chi tramisteus a sos clientes nostros.”

Sos bàntidos non si firmant inoghe, cun àteros 18 ristorantes chi si sunt balangiados su “1 Cappello”. Bator boghes noas s’unint a custa categoria, intre custas Chiaroscuro di Marina Ravarotto in Casteddu, Duanima in su cabulogu sardu, Musciora in S’Alighera e Su Purgatòriu Dani e Pier Restaurant a Tèmpiu.

Sas cunfirmas sunt ateretantu importantes, cun ristorantes de su càlibru de Il Portolano a Santu Paulu Loeri, Somu de Altzaghena-Baja Sardinia, La Rocca de Baja Sardinia e medas àteros chi sighint a mantènnere artos sos livellos de primore culinàriu.

Sas pizzerias sardas non sunt de mancu, cun Framento in Casteddu, Re/Mi in Tàtari e Bosco in Tèmpiu chi ocannu conchistant su reconnoschimentu màssimu de “3 Spighe”. Fintzas Sa Scolla de Casteddu mantenet sa positzione sua de cun “2 Ispicas”.

Sa Sardigna, duncas, si cunfirmat una destinatzione gastronòmica autèntica, unu logu ue sa traditzione culinària e s’innovatzione s’aunint  pro ofèrrere esperièntzias gastronòmicas ùnicas e indimenticàbiles. Sa Guida Espresso 2022 tzèlebrat su talentu e s’aficu de sos coghineris sardos, contribuende a consolidare sa reputatzione de s’Ìsula comente  beru paradisu pro sos amantes de su màndigu bonu.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”