Sa Dop, istituida in su 1981, aiat àpidu deretu comente  sede tzentrale sa Sardigna, Macumere in s’ispetzìficu, tzentru printzipale de sa zona in ue fiat istadu prodùidu in printzìpiu su Casu Romanu “isolanu”.

Si mutit “Pecorino Romano”, ma si produet belle petzi in Sardigna. Semus faeddende de su casu prus famadu de su mundu, su de bator casos italianos prus bèndidu in su mundu.

Su nùmene est dèvidu in manera a sas orìgines suas. Custu casu si produca mescamente in su Làtziu e  fortzis fiat su prus famadu produtu de casaja a s’època de sos antigos romanos. S’istòricu Columella (I sèculu d.C.) nde faeddat in su tratadu suo “De Rùstica”.

Custu casu cun mìgias de annos a palas dae prus de unu sèculu est fatu fintzas in Sardigna e dae unos cantos deghènnios sa produtzione isolana at remplasadu cudda peninsulare. Su motivu originàriu de custu fatu naschet in su sèculu XIX e est prusaprestu crosidadosu.

In s’època de sa espansione màssima sua e de su grandu resessida sua su Romanu devenit de difìtzile produtzione in Roma e in su Làtziu. In su 1884 su sìndigu capitolinu proibit a sos “pizzicaroli” de fàghere salire su casu a s’internu de sos muros tzitadinos. Gasi sas casajas comintzant a s’organizare in su forabidda e in sos sartos, ue naschent sos primos caseifìtzios “modernos”. Custas limitatziones e sa crèschida de sa rechesta leat a sa netzessidade  de agatare territòrios noos acanta fàghere isvilupare sa produtzione. E ue si nono in Sardigna, terra de grandu traditziones agropastorales?

De gosi aiat comintzadu s’aventura de su Casu Romanu in s’Ìsula cun s’unione de sa grandu professionalidade de sos pastores sardos e de s’istòria millenària de custu produtu. Posca, in su segundu pustisgherra, sa Sardigna si fiat pigada belle totu sa “fita” de sa turta, arribbende a su 97% de sa produzione de oe. Sa Dop, istituida in su 1981 aiat àpidu in deretura comente asede tzentrale sa Sardigna, est a nàrrere Macumere, tzentru printzipale de sa zona in ue fiat istadu prodùidu in printzìpiu su Casu Romanu “isolanu”.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Su logu de s’iscultura: s’istravanadu museu chentza barras ‘e muru de sa Sardigna.

Partinde dae sa metade de sos annos Noranta, Tortulè e Arbatax sunt divennidas s’iscenariu de un’esperientzia artistica uniga in sa casta sua: unu museu de iscultura a s’abbertu connoschidu comente “Su logu de s’iscultura”,”il luogo della scultura” in sardu. Su disignu naschet in su 1994 po initziativa de unu fundadore culturale e s’abberat s’annu imbeniente cun d’una prima istallatzione antologica. S’idea est cussa de intregare s’arte de su tempus de oe in sa tessidura de sa tzittade e nadurale, revertinde s’iscrocca in d’unu beru e propriu cataffale de creatividade.

Su museu s’isfroscat supra duas deretturas printzipales: una parte de intro accasazzada in s’ex mercadu tzivicu de s’ottighentos, chi unu tempus fuit una presone, e unu percursu in fora chi est longu casi otto kilometros rugande sas carrelas de Tortulè, sa fratzione de Arbatax, Monte Attu e sa costa de Porto Frailis. Accanta a custu caminu si addobbiant operas fattas cun materiales divressos comente attariu,ferru, granitu, bidruresina, cimentu e ramene, in d’unu faveddu chi sighit cun sa bista, sos elementos nadurales e s’architettura de sas biddas. Carchi istallatzione est divennida una cona: comente “Nagjima”, un’istella a battoro puntas de attariu ismaltadu chi est posta accanta a Porto Frailis e “Grande Sipario”, chi giogat cun su logu de sa bidda comente chi esseret unu drappu teatrale.

Su museu accasazat puru tribaglios de nomenes importantes de s’arte de su tempus de oe, in mesu de sos cales Mauro Staccioli, Maria Lai,Umberto Mariani,Antonio Ievolella, Alessandra Bonoli, Pietro Coletta e Hidetoshi Nagasawa. Sas operas non sunt simples elementos de decoradura, ma divennint parte de sa fittiania de s’iscrocca, apprettande cunsideros e abberinde trettos de cunfrontu intre arte, comunidade e ambiente. In sos annos su disignu at incluididu fintzas sas iscolas, assotzios e tzittadinos in attividades de formassione e buttegas, affortigande gai su ligonzu intre sa populatzione locale e s’arte.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22