In sa die de sàbadu su 4 de làmpadas, a pustis de àere superadu in manera brillante sas cualificatziones, sos coghineris sardos Federico Durzu, 29 annos, de Casteddu, e Simona Balia, 27 annos, de Santu Antiogu, si sunt afirmados comente  sos binchidores assolutos de su Girotonno. S’istraordinària marrania issoro los at fatos divènnere  campiones indiscùtidos de sa Tuna Competition, una gara culinària chi at interessadu coghineris bènnidos dae ses paisos diversos: Itàlia, Giapone, Portugallu, Mèssicu, Argentina e Marocu.

Su disafiu finale, chi s’est tentu sàbadu su 4 de mese de làmpadas, at bidu sos coghineris italianos  cunfrontendesi in una cumpetitzione istravanada cun Roberto Okabe e Hasan Kamrul, coghineris de su Giapone. Sa vitòria est andada a s’Itàlia gràtzias a sa creatzione culinària issoro mutida “Testa di tonno in cassetta”. Custa retzeta innovativa est istada pessada impreende sas partes prus pagu pregiadas de su “corridore de sos mares”, oferende un’importante messàgiu contra s’isprecu alimentare e in favore de sa sostenibilidade ambientale.

Su Giapone s’est classificadu a su segundu postu, mentras su Mèssicu est lòmpidu a sa de tres positziones. Diana Beltran Casarrubias e Rodrigo Zepeda Sánchez, coghineris messicanos, ant retzidu fintzas su “Prèmiu ispetziale Originalidade e Creatividade” dae sa giuria tècnica. Sa motivatzione pro su prèmiu est istada su primore dimustradu in sa creatzione de unu pratu cumplessu, istruturadu in duas partes, chi at interessadu una dòpia coidura de s’ingrediente printzipale, su tunnu. S’echilìbriu perfetu intre sos ingredientes, chi at cumbinadu in monu sàbiu sabores àtzidos, salidos, tzichirriadores e durches, at riflètidu in modu perfetu sas traditziones culinàrias de su Mèssicu.

Sa vitòria de sos coghineris sardos in su Girotonno 2023 est unu motivu de grandu altivesa pro sa Sardigna e pro s’Itàlia, dimustrende torra su livellu elevadu de creatividade e capassidade presentes in sa coghina sarda.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”