Si cherimus connòschere bene sa cultura de unu pòpulu, est pretzisu a connòschere sa mùcica sua. A ddu nàrrere est s’etnomusicologia,  sa disciplina chi istùdiat in particulare sa mùsica populare e traditzionale. Sa mùsica, totu sa mùsica, in ogni forma sua, est semper acapiada a sos fatos de sa vida de s’òmine. Pro mèdiu de sa mùsica faghet a cumprèndere comente sa gente istat in paris, s’ispàssiat, si cummovet, sufrit, si cunfrontat, cale siat sa bisione sua de su mundu.

Pro custu podimus cunsiderare sa mùsica comente unu trastu privilegiadu pro s’atzessu a sa cultura de unu pòpulu e duncas a sa limba sua. Mùsica e limba sunt elementos fundamentales in ogni cultura e sunt acapiadas tra issas. In Sardigna sa mùsica est difùndida e praticada meda in totus sas formas espressivas suas. Tenimus sa mùsica populare traditzionale, sa mùsica populare moderna, dae su jazz, a sa mùsica clàssica e a lìrica.

In Sardigna, posca, esistint medas fèstival e cuncursos de mùsica traditzionale, pro no allegare de trasmissiones televisivas dedicadas.

Una particularidade de sa mùsica sarda traditzionale est chi est sighida meda. Est una mùsica chi, mancari sas contaminatziones modernas, in Sardigna sighit a èssere raighinada meda. Difatis est praticada dae mannos e dae minores. Est atuale, gràtzias pròpiu a su fatu chi a la praticare sunt pitzocos e pitzocas, pipios e pipia. Ma non solu. A sa mùsica sarda s’acòstiat peri persones de àteros logos, comente cussos giaponesos chi cantant a tenore.

E fortzis est pròpiu custa sa cosa prus importante, su de s’abèrrere a su mundu! Ma pro ite sa matessi cosa non acontesset cun su sardu? S’esèmpiu de sa mùsica sarda lu diat dèpere sighire peri sa limba nostra. Difatis si sos giòvanos sardos s’esserent apassionados a su sardu gosi comente s’apassionant a sa mùsica sarda, oe in Sardigna diamus a èssere a beru unu pòpulu bilìngue. E si a sa limba sarda s’esseret apassionados fintzas sos istràngios gosi comente sutzedet cun sa mùsica, sa limba nostra non diat èssere in perìgulu de estintzione comente est immoe.

A contos fatos, difatis, si sa mùsica est s’aina prus importante pro connòschere sa cultura de unu pòpulu, sa limba est a fundamentu de ogna cultura.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”