Chie fiat su poeta sardu Tigellio? A sangunadu si naraiat Ermogene, e fiat bìvidu in su primu sèculu a in antis de Cristos. Sos istudiosos pensant chi Ermogene esseret su sambenadu e Tigellio su nùmene.

S’acrobamentu de unu nùmene romanu e unu sambenadu gregu faghent pessare chi su poeta in berteru esseret unu libertu, duncas un’iscrau chi fiat resessidu a otènnere sa libertade.

Difatis fiant medas sos cantores de orìgine grega, un’arte chi sos romanos non praticaiant meda, ma chi fiat istimada meda dae sos ellenicos. A ogna contu Tigellio, in prus de èssere unu poeta fiat fintzas amigu de Giùliu Tzèsare e pròpiu pro custu motivu est divènnidu famadu e connotu. Ma sa cosa aiat iscasidadu s’imbìdia de sos collegas suos, chi fiant gelosos de custa amigàntzia. Ischimus chi Tigellio fiat sardu, unu rafinadu cantadore e un’amigu ìntimu de Giùliu Tzèsare, gràtzias a sos iscritto de Tzitzerone de de Oràtziu. Pròpiu Tzitzerone, in sas lìteras suas a sos amigos, lu mutit hominem pestilentiorem patria sua (un’òmine prus dannàrgiu de sa  pàtria sua), mentras Oràtziu  nos dat informatziones subra de sa morte sua, acontèssida intre su 40 e su 39 a.C..

Oràtziu, imbetzes, a unos cantos anno dae sa morte de su poeta sardu, in sa Satira III de su matessi libru, torrat a faeddare de Tigellio, narende chi fiat unu cantore istrambecu e  macu: a bias si poniat a cantare sena chi nemos si l’aeret pedidu e cun su matessi puntìlliu si refudaiat de cantare cando si ddu pediant. Li preghiate a bìvere in su lussu e abitaiat cun prostitutas, iente iscadentes. Sa cosa chi però sos collegas suos non bajulaiant fiat s’amigàntzia cun s’imperadore.

In su 1865 Pietro Martini aiat publicadu unas cantas pergamenas e còdighes antigos a tìtulu “Vita de Tigellio” fortzis de s’autore Sertorio (òpera resurtada posca èssere farsa sende chi faghiant parte de sas malifamadas Cartas de Arborea). A pustis de sa publicatzione Giovanni Spano aiat printzipiadu una campagna de iscavu in Casteddu, a presu de Stampaxi, pagu a tesu de s’Anfiteatru romanu, acanta fiant istados agatados sos restos de una residèntzia de su I sec. a.C. de sa tzitade antiga de Karalis. S’archeòlogu aiat cramadu in modu isballiadu custu cumplessu residentziale cun su nùmene de “villa de Tigellio”.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

A s’iscoberta de su logu archeològicu prus bellu de Tortolie

Su logu archeològicu de S’Ortali ’e su Monti, postu in s’iscrocca de Tortolie, in Ozzastra, est unu de sos cumplessos preistòricos e protostòricos prus importantes e mènzus cunservados de sa Sardigna. Postu intre duos rilievos a pagos chilòmetros dae su mare, in sa carrela chi che leat a sa plaja de Orrì, su logu apparat unu viazzu raru in mesu a millènnios de istòria, arregande testimoniàntzias chi partint dae su Neolìticu e arribant a s’edade de su Brunzu.

Inoghe si podet ammirare una domus de janas chi benit dae su Neolìticu reghente, iscavada in sa roca e destinada a s’interru cumone, duos menhir abbarrados chi faghent pensare a s’antiga presentzia de un’alliniamentu megalìticu e unu tzìrculu de pedra de casi 12 metros de diàmetru, ligadu a ritos o pràticas de comunidade de s’edade de su Ramene.

De importu particulare est sa tumba de sos Zigantes, architetura funerària tipica de sa tziviltade nuràgica, cun unu passaditzu longu de interru, incornissadu dae s’esedra, chi contat sas usàntzias antigas ligadas a su cultu de sos mortos. Su coro de su cumplessu est però su nuraghe S’Ortali ’e su Monti, una istruttura manna de pedra fraigada forzis in su 1500 a.C., formada dae unu bastione tzentrale e dae unu bastione elliticu cun turres a costazzos, un’òpera chi testimonzat sas capatzidades de fraigu e organizatzione de sos nuràgicos.

In giru a su nuraghe s’istèndiant sa bidda e zuras de tribagliu diferentes, intre de sas cales bi fuint logos de manizu e mescamente, silos pro sa cunservatzione de sos tzereales, elementos chi mustrant s’importu de sa lauranza in sa vida de donzi die de sas comunidades de cussa edade. Bìsitare S’Ortali ’e su Monti cheret nàrrere a s’infùndere in d’una bista ancora intrea, in ue sa presentzia de s’òmine antigu faeddat cun sa natura a inghìriu e apparat unu cuadru claru de comente sas populatziones preistòricas isseberaiant e modellaiant sos logos in ue bìvere.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”