Sos giuigados, sas bator entidades istitutzionales chi fiat partzida  Sardigna a pustis de sa metade de su s’annu Milli, comente si podet lèghere in su giassu de Sardegna Cultuta, fiant organismos aparitzados dae su puntu de bista giurìdicu comente  beros istados. Su podere lu aiat su giùighe,  tìtulu chi ereditaiat  “de deretu”, chi aiat a disponimentu sos sigillos. Custos istruemntos de podere fiant giai in impreu in sas tziviltades mesopotàmicas e meda de prus in su Mèdiu Evu cun funtzione giurìdicu-diplomàtica, est a nàrrere pro dare valore legale a sos documentu prodùidos in sas cantzillerias, acanta, a costadu de su nùmene de su giùighe agatamus peri s’atributu de “rex”.

Importante meda est su fundamentu giurìdicu e culturale chi aiat determinadu s’organizatzione istruturale de sos giudicados, formada dae s’unione de elementos de traditzione grega (comente s’impreu de sa limba grega, a esèmpiu in su faeddu de màdrighe bizantina “regnum” giudicale) paris cun cussos de traditzione latina, pro more de sos cales si cheriat torrare a afortziare su raportu cun su mundu romanu-imperiale e papale.

Però non fiat esclùdida sa possibilidade de rennos “de facto”, chi s’oteniant in modu eletivu cun s’interventu de sa “corona de logu”, est a nàrrere cun sa reunione de sos rapresentantes de sos distretos amministrativos (sas “curatorias”).

Sas fontes documentàrias ant permìtidu de agatare provas de  sos tìtulos onorìficos de sos primos giùighes de su giuigadu de Casteddu – arconte de Sardigna, protospatàriu imperiale, arconte – peri sos nùmenes dinàsticos issoro atestados in iscritziones gregas: Torcotòriu e Getite, Torcotòriu, Salusio e Ortzocor, Torcotòriu, Salùsiu e Nispella. Custas iscritziones, pro comente sunt istadas iscritas, sa tècnica issoro e sa modalidade, non lassant peruna duda subra sa pertenèntzia issoro a s’isfera culturale de sa classe dominante, comente a non pro àteru lassat in manera crara cumprèndere fintzas s’assòtziu issoro cun sas isculturas in màrmaru e sas decoraduras architetònicas impreadas comente arredos litùrgicos, chi si podent classificare comente espressiones de una iscola artìstica mediobizantina rafinada meda e de seguru cummissionados  dae sos matessi giùighes chi aiant fintzas sa capassidade econòmica de si pagare custos lussos che daiant fama e glòria a sa dinastia issoro.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”

“Inube sa rocca relatat: unu biazu intre sas roccas istuvadas de saSardigna.

In Sardigna esistint paritzas e chi suprint istatuas naturales, connoschidas cun su nomene de roccas istuvadas. Si tratta de “roccas chi faeddant”, autenticas, assempiatas in milli e milli annos dae su bentu, dae s’abba e dae su tempus chi ant revertidu sa pedra in d’una opera de arte. In  su tribagliu lentu de sa natura, custas roccas ant leadu frommas divressas meda chi dant emossione: animales friguras umanas, creaduras fantasiosas, fintzas domos immaginarias.

Su risurtadu est una bista prena de pedras bivas, chi parent contare istorias antigas, suspesas intre istorias e realidade. Calicuna de custas roccas istuvadas est divennida una bera e propia cona de sas iscroccas chi las cuberrant. In Orune, po esempiu, accanta a su nuraghe chi tenet su mattessi nomene, s’istantariat “Sa Monza”, sa monza de pedra, frigura muda  prena de misteriu chi bardat sa bista laccanarza. In Palau, imbetzes, dominat s’iscena sa tzelebre Rocca de s’Ursu, gai particulare chi l’at tzitada fintzas Omero in s’Odissea, commente puntu de relata po sos marineris chi andaiant in su mare Mediterraneu.

In Arzachena, in mesu de sas coronzas de granitu de sa Gaddura, si acciappat “S’Antunna”, una rocca istuvada chi copiat in manera perfetta sa sagama de un’antunna de pedra manna meda. In Santu Diadoru, in sa costa nord-orientale, sa famada “Tostoine”- a dolu mannu abbuttinada in su 1993 dae un’attu intzivile- sighit a muttire bisitadores accisados dae sa fortza creativa de sa natura. Ancora pius a oriente, in sa zura de Casteddu Sardu, sa carrela s’innojat accanta a sa forte “Rocca de s’Elefante”, unu colossu de perda molina colore ruju chi parte chi si frimmet a si pasare in camminu.

E non si podent ismentigare sas isulas de Sa Madalena, inube su bentu e su sale ant isculpidu una rocca chi assimizat in manera chi non si podet creere a unu pruppu: una creadura marina chi paret bessire a pizu dae sa terra mattessi po saludare sos biazadores.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22