Sas 179 nitzas fiant istados iscobertas in su cursu de sos iscavos fatos suta de su presbitèriu pro voluntade de s’archipìscamu de Esquivel, a su cumintzu de su sèculu XVII. Subra ogni nitza b’est una formella in màrmaru a bassu-relevu de su santu cun su relativu nùmene e sos sìmbulos de su martìriu. Su Santuàriu, istuvidu totu in sa roca, fiat istadu inchingiadu su 27 de santandria 1618, a pustis de una professone manna cun sos restos de sos Màrtires, a sa presèntzia de sas autoridades religiosas e tziviles e cun sa partetzipatzione de totu su pòpulu cristianu. In su Santuàriu, bi sunt  elementos architetònicos e artìsticos de su rinaschimentu, de su barocu e de su neoclassitzismu. Subra s’istatzileddu chi s’agatat suta de sas iscalas in màrmaru chi leat a su Santuàriu, b’est su sarcòfagu in màrmaru de s’archipìscamu Francisco de Esquivel, fatu dae Antonio Zelpi, e una pintura de sìiscola ispagnola de su sèculu XVII rafigurante s’Iscravamentu subra de cale sunt rafigurados suarchipìscamu etotu e sos màrtires casteddajos.

A costadu de su sarcòfagu sunt presentes fintzas duas tumbas chi ammentant sa cunsacratzione de su Santuàriu acontèssida s’11 de santandria 1618, e sa traslatzione de sos ossos, acontèssida su 27 de santandria de su matessi annu.

Su Santuàriu de sos Màrtires est costituidu dae tres ambientes:

in sa Capella Tzentrale, o de sa Madonna de sos Màrtires, s’agatant 66 nitzas. Subra s’altare b’est un’istàtua de sa Madonna cun su Pipiu e a costadu Santu Giusepe e Sant’Anna. Subra sas duas ghennas laterales duas tumbas ammentant sas rispostas de papa Pàule V e de su re de Ispagna Silipu III a s’acatamentu de sos ossos.

In sa Capella de San Lutzìferu, dedicada a si pìscamu s’omònimu de Casteddu, bi sunt collocadas 80 nitzas. Sos ossos de su santu, atzapadas su 21 de làmpadas 1623 e trasladad su 20 de maju 1626, sunt collocadas suta de sa mensa de s’altare; subra s’altare imbetzes est posta s’istàtua sua. Subra sa ghenna de intrada sunt afissadas s’iscritzione originale, chi s’agataiat in sa tumba de su santu e su cantu triangulare de màrmaru atzapadu in sas petorras de su pìscamu. In sa capella sunt presentes fintzas unu sarcòfagu de època romana cun sos ossos de sant’Antiogu e su musuleu in màrmaru biancu de Maria Giusepina de Savoja, mugere de Luisi  XVIII re de Frantza, morta in esìliu in Londra in su 1810 e tramudada a Casteddu, pro voluntade sua, in su 1811.

Sa Capella de Santu Sadurru, dedicada a su patronu de sa tzitade de Casteddu, fiat istada fraigada cara a su 1620 e cuntenet 33 nitzas. Subra s’altare, unu sarcòfagu romanu de su sèculu II cunservat sos ossos de su santu. Subra de issu, in una nitza, est collocada s’istàtua de Santu Sadurru. A s’internu de sa capella sunt presentes àteros duos sarcòfagos de època romana: unu collocadu subra sa ghenna de intrada chi cuntenet ossos de 10 santos, s’àteru postu subra de su muru dae segus su monumentu dedicadu a Càralu Emanuele de Savoja cuntenet ossos de 9 santos. In fundu a sa capella b’est su musuleu de Càralu Emanuele de Savoja, mortu de pigota a s’edade de duos annos. Su monumentu, realizadu in su 1799, est òpera de Antonio Cano. In artu, duos lunedda in màrmaru realizadas in sos primos annos de su Setighentos rafigurant Santu Pedru e sa Madonna de su Cramu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Unu viàziu piticu intre sos Binos Sardos Prus Nodidos.

Sa Sardigna est una de sas regiones de binàrias prus ammaghiantes de Itàlia, un’ìsula dae s’istòria millenària in ube su binu nàschet dae su faveddu continu intre mare, bentu e terra. Sos binos sardos prus nodidos sunt s’issida berà de cust’iscrocca ùnica e de sas variedades suas autoctonas, meda de sas cales non esistint in àteros logos.

Su prus famadu est su Cannònanu de Sardigna, ruju sìmbolu de s’ìsula, ispartu mescamente in Barbàgia e Ozzastra, connottu pro s’istruttura sua, sos nuscos de frutos rujos maduros, ispètzias e mata mediterrànea e pro su ligàmene cun sa bezzesa de sas populatziones locales. Intre sos biancos si annodittat su Vermentinu de Gaddura DOCG, s’ùnicu binu sardu a denominatzione de orìgine controllada e garantida, friscu, sapidu e nuscadu, nàschidu in un’iscrocca granìtica e bentosa chi dd’at donadu elegàntzia e mineralidade.

In su sud-ovest de s’ìsula s’affirmat su Carignanu de su Sulcis, a bortas contipizadu subra de bìnzas antigas a arboreddu a curtzu a su mare, unu ruju cadriu e modde, cun tanninu galanosu e cun nuscos de fruta iscura e ispètzias. Meda difùndidu in su tzentru-sud est su Monica de Sardigna, unu binu traditzionale, pagu tànnicu e de buffada fàtzile, cun nuscos de cariasa e frores, ideale pro sa coghina de donzi die.

Intre sos biancos istòricos bi est su Nuragus de Casteddu, una de sas variedades de vide prus antigas de s’ìsula, forzis introdùida dae sos Fenicios, chi donat binos lèbios e friscos, ligados a su connottu de sos massajos. Prus cumpressa e delicada est sa Malvasia de Bosa, prodùida in s’adde de su Temu, unu binu aromàticu chi podet èssere siccu o durche, cun notas de frores, de mendùla e mele, figura de una produtzione artesana de balore mannu.

Unu casu ùnicu in su panorama italianu est sa Vernàccia de Aristanis, binu biancu ossidativu afinuadu suta unu velu de frementu, cadriu e fungudu, cun nuscos de fruta sica, ispètzias e mendùla ranchida. A costazu de custos nùmenes istòricos cumparint variedades comente su Bovale, o Muristellu, chi dat binos fraigados e potentes, e su Torbadu de L’Alguer, variedade rara torrada a agatare in sos ùrtimos annos, capatze de espressare biancos elegantes, friscos e minerales.

Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22