Sas 179 nitzas fiant istados iscobertas in su cursu de sos iscavos fatos suta de su presbitèriu pro voluntade de s’archipìscamu de Esquivel, a su cumintzu de su sèculu XVII. Subra ogni nitza b’est una formella in màrmaru a bassu-relevu de su santu cun su relativu nùmene e sos sìmbulos de su martìriu. Su Santuàriu, istuvidu totu in sa roca, fiat istadu inchingiadu su 27 de santandria 1618, a pustis de una professone manna cun sos restos de sos Màrtires, a sa presèntzia de sas autoridades religiosas e tziviles e cun sa partetzipatzione de totu su pòpulu cristianu. In su Santuàriu, bi sunt  elementos architetònicos e artìsticos de su rinaschimentu, de su barocu e de su neoclassitzismu. Subra s’istatzileddu chi s’agatat suta de sas iscalas in màrmaru chi leat a su Santuàriu, b’est su sarcòfagu in màrmaru de s’archipìscamu Francisco de Esquivel, fatu dae Antonio Zelpi, e una pintura de sìiscola ispagnola de su sèculu XVII rafigurante s’Iscravamentu subra de cale sunt rafigurados suarchipìscamu etotu e sos màrtires casteddajos.

A costadu de su sarcòfagu sunt presentes fintzas duas tumbas chi ammentant sa cunsacratzione de su Santuàriu acontèssida s’11 de santandria 1618, e sa traslatzione de sos ossos, acontèssida su 27 de santandria de su matessi annu.

Su Santuàriu de sos Màrtires est costituidu dae tres ambientes:

in sa Capella Tzentrale, o de sa Madonna de sos Màrtires, s’agatant 66 nitzas. Subra s’altare b’est un’istàtua de sa Madonna cun su Pipiu e a costadu Santu Giusepe e Sant’Anna. Subra sas duas ghennas laterales duas tumbas ammentant sas rispostas de papa Pàule V e de su re de Ispagna Silipu III a s’acatamentu de sos ossos.

In sa Capella de San Lutzìferu, dedicada a si pìscamu s’omònimu de Casteddu, bi sunt collocadas 80 nitzas. Sos ossos de su santu, atzapadas su 21 de làmpadas 1623 e trasladad su 20 de maju 1626, sunt collocadas suta de sa mensa de s’altare; subra s’altare imbetzes est posta s’istàtua sua. Subra sa ghenna de intrada sunt afissadas s’iscritzione originale, chi s’agataiat in sa tumba de su santu e su cantu triangulare de màrmaru atzapadu in sas petorras de su pìscamu. In sa capella sunt presentes fintzas unu sarcòfagu de època romana cun sos ossos de sant’Antiogu e su musuleu in màrmaru biancu de Maria Giusepina de Savoja, mugere de Luisi  XVIII re de Frantza, morta in esìliu in Londra in su 1810 e tramudada a Casteddu, pro voluntade sua, in su 1811.

Sa Capella de Santu Sadurru, dedicada a su patronu de sa tzitade de Casteddu, fiat istada fraigada cara a su 1620 e cuntenet 33 nitzas. Subra s’altare, unu sarcòfagu romanu de su sèculu II cunservat sos ossos de su santu. Subra de issu, in una nitza, est collocada s’istàtua de Santu Sadurru. A s’internu de sa capella sunt presentes àteros duos sarcòfagos de època romana: unu collocadu subra sa ghenna de intrada chi cuntenet ossos de 10 santos, s’àteru postu subra de su muru dae segus su monumentu dedicadu a Càralu Emanuele de Savoja cuntenet ossos de 9 santos. In fundu a sa capella b’est su musuleu de Càralu Emanuele de Savoja, mortu de pigota a s’edade de duos annos. Su monumentu, realizadu in su 1799, est òpera de Antonio Cano. In artu, duos lunedda in màrmaru realizadas in sos primos annos de su Setighentos rafigurant Santu Pedru e sa Madonna de su Cramu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Chie fiat su poeta sardu Tigellio? A sangunadu si naraiat Ermogene, e fiat bìvidu in su primu sèculu a in antis de Cristos. Sos istudiosos pensant chi Ermogene esseret su sambenadu e Tigellio su nùmene.

S’acrobamentu de unu nùmene romanu e unu sambenadu gregu faghent pessare chi su poeta in berteru esseret unu libertu, duncas un’iscrau chi fiat resessidu a otènnere sa libertade.

Difatis fiant medas sos cantores de orìgine grega, un’arte chi sos romanos non praticaiant meda, ma chi fiat istimada meda dae sos ellenicos. A ogna contu Tigellio, in prus de èssere unu poeta fiat fintzas amigu de Giùliu Tzèsare e pròpiu pro custu motivu est divènnidu famadu e connotu. Ma sa cosa aiat iscasidadu s’imbìdia de sos collegas suos, chi fiant gelosos de custa amigàntzia. Ischimus chi Tigellio fiat sardu, unu rafinadu cantadore e un’amigu ìntimu de Giùliu Tzèsare, gràtzias a sos iscritto de Tzitzerone de de Oràtziu. Pròpiu Tzitzerone, in sas lìteras suas a sos amigos, lu mutit hominem pestilentiorem patria sua (un’òmine prus dannàrgiu de sa  pàtria sua), mentras Oràtziu  nos dat informatziones subra de sa morte sua, acontèssida intre su 40 e su 39 a.C..

Oràtziu, imbetzes, a unos cantos anno dae sa morte de su poeta sardu, in sa Satira III de su matessi libru, torrat a faeddare de Tigellio, narende chi fiat unu cantore istrambecu e  macu: a bias si poniat a cantare sena chi nemos si l’aeret pedidu e cun su matessi puntìlliu si refudaiat de cantare cando si ddu pediant. Li preghiate a bìvere in su lussu e abitaiat cun prostitutas, iente iscadentes. Sa cosa chi però sos collegas suos non bajulaiant fiat s’amigàntzia cun s’imperadore.

In su 1865 Pietro Martini aiat publicadu unas cantas pergamenas e còdighes antigos a tìtulu “Vita de Tigellio” fortzis de s’autore Sertorio (òpera resurtada posca èssere farsa sende chi faghiant parte de sas malifamadas Cartas de Arborea). A pustis de sa publicatzione Giovanni Spano aiat printzipiadu una campagna de iscavu in Casteddu, a presu de Stampaxi, pagu a tesu de s’Anfiteatru romanu, acanta fiant istados agatados sos restos de una residèntzia de su I sec. a.C. de sa tzitade antiga de Karalis. S’archeòlogu aiat cramadu in modu isballiadu custu cumplessu residentziale cun su nùmene de “villa de Tigellio”.

 “Progetu finantziadu cun s’Avisu Pùblicu IMPRENTAS annualidade 2021-2022”