Sas 179 nitzas fiant istados iscobertas in su cursu de sos iscavos fatos suta de su presbitèriu pro voluntade de s’archipìscamu de Esquivel, a su cumintzu de su sèculu XVII. Subra ogni nitza b’est una formella in màrmaru a bassu-relevu de su santu cun su relativu nùmene e sos sìmbulos de su martìriu. Su Santuàriu, istuvidu totu in sa roca, fiat istadu inchingiadu su 27 de santandria 1618, a pustis de una professone manna cun sos restos de sos Màrtires, a sa presèntzia de sas autoridades religiosas e tziviles e cun sa partetzipatzione de totu su pòpulu cristianu. In su Santuàriu, bi sunt  elementos architetònicos e artìsticos de su rinaschimentu, de su barocu e de su neoclassitzismu. Subra s’istatzileddu chi s’agatat suta de sas iscalas in màrmaru chi leat a su Santuàriu, b’est su sarcòfagu in màrmaru de s’archipìscamu Francisco de Esquivel, fatu dae Antonio Zelpi, e una pintura de sìiscola ispagnola de su sèculu XVII rafigurante s’Iscravamentu subra de cale sunt rafigurados suarchipìscamu etotu e sos màrtires casteddajos.

A costadu de su sarcòfagu sunt presentes fintzas duas tumbas chi ammentant sa cunsacratzione de su Santuàriu acontèssida s’11 de santandria 1618, e sa traslatzione de sos ossos, acontèssida su 27 de santandria de su matessi annu.

Su Santuàriu de sos Màrtires est costituidu dae tres ambientes:

in sa Capella Tzentrale, o de sa Madonna de sos Màrtires, s’agatant 66 nitzas. Subra s’altare b’est un’istàtua de sa Madonna cun su Pipiu e a costadu Santu Giusepe e Sant’Anna. Subra sas duas ghennas laterales duas tumbas ammentant sas rispostas de papa Pàule V e de su re de Ispagna Silipu III a s’acatamentu de sos ossos.

In sa Capella de San Lutzìferu, dedicada a si pìscamu s’omònimu de Casteddu, bi sunt collocadas 80 nitzas. Sos ossos de su santu, atzapadas su 21 de làmpadas 1623 e trasladad su 20 de maju 1626, sunt collocadas suta de sa mensa de s’altare; subra s’altare imbetzes est posta s’istàtua sua. Subra sa ghenna de intrada sunt afissadas s’iscritzione originale, chi s’agataiat in sa tumba de su santu e su cantu triangulare de màrmaru atzapadu in sas petorras de su pìscamu. In sa capella sunt presentes fintzas unu sarcòfagu de època romana cun sos ossos de sant’Antiogu e su musuleu in màrmaru biancu de Maria Giusepina de Savoja, mugere de Luisi  XVIII re de Frantza, morta in esìliu in Londra in su 1810 e tramudada a Casteddu, pro voluntade sua, in su 1811.

Sa Capella de Santu Sadurru, dedicada a su patronu de sa tzitade de Casteddu, fiat istada fraigada cara a su 1620 e cuntenet 33 nitzas. Subra s’altare, unu sarcòfagu romanu de su sèculu II cunservat sos ossos de su santu. Subra de issu, in una nitza, est collocada s’istàtua de Santu Sadurru. A s’internu de sa capella sunt presentes àteros duos sarcòfagos de època romana: unu collocadu subra sa ghenna de intrada chi cuntenet ossos de 10 santos, s’àteru postu subra de su muru dae segus su monumentu dedicadu a Càralu Emanuele de Savoja cuntenet ossos de 9 santos. In fundu a sa capella b’est su musuleu de Càralu Emanuele de Savoja, mortu de pigota a s’edade de duos annos. Su monumentu, realizadu in su 1799, est òpera de Antonio Cano. In artu, duos lunedda in màrmaru realizadas in sos primos annos de su Setighentos rafigurant Santu Pedru e sa Madonna de su Cramu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa figu niedda de Chia, pronta bo bintrare in sas rebustas de sas iscolas.

Bona meda, dae sas issidas antigas meda e dae sas propriedades chi si podent intendere, sa figu niedda de Chia, si candidat po divennere unu alliadu pretziosu meda de sa salude in sas rebustas iscolasticas e de sos ispidales, comente picchettu de mesu manzanu o cando si finit de bustare.

Sa proposta est bessida a pizu in su mentres de sa de 13 edissiones de sa Festa de sa Figu, chi ant fattu in Domus de Maria. Custu vruttu, reconnoschidu comente produttu PAT(produttu agroalimentare de su connottu) e marcadu De.Co.(arrenomini cumonale), est parte de un’elencu regionale de sa biodiversidade sarda.

Sa formas suas chi sunt medas, friscu, cando est possibile, siccadu,candidu, o comente decottu de fozzas, nde rendent possibile un’impittu divressu, revertindelu in d’unu manigu chi serbit po tottas sas edades. S’introdussione sua in sas rebustas pubbricas est unu passu importante po favoressere s’educatzione alimentare de sas ingendras zovanas, favoressere su cossumu chin connoschentzia e favoressere sa prevensione po mesu de sa cosa de mandigare. De prusu, dat unu contribbudu a su balorimentu de sa biodiversidade locale e a s’affortigu de sas fileras agroalimentares regionales.

S’addobiu est bistadu abbertu dae sa sindiga de Domus de Maria, Maria Concetta Spada, chi at evidentziadu s’importantzia de su balorimentu de sas eccellentzias agroalimentares po sa salude e po s’accolomia de sas comunidades locales. In su mentres de sos tribaglios, sunt bistadas mustradas sas paritzas propriedades de sa figu niedda de Chia: ricca de “polifenoli”,fribbas, sale minerale e cumpostos prebioticos, chi serbint po paritzas fases de sa vida, dae s’isviluppu a s’andantzia, fintzas a sa terza edade.

Favoressit sa salude de su figadu, de sos ossos e de s’istercu, e dat fintzas unu contribbudu po abbilanzare sa glicemia e mantenet sa funtzione de su cherbeddu. In pius, sa ficina, una madria produida dae sa figu, at mustradu in s’istudiu meigu un’attividade contra sos bugnos, in particulare contra su bugnu de sa titta e a sa budda.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22