Adrià Martín-Mor, catalanu, professore a sa Califòrnia State University, chi s’agataiat in tzitade pro sas ripresas de unu programa dedicadu a sas limbas minoritàrias de sa Sardigna, at prenotadu una note in un’albergo de Aristanis. Pro more de unu isbàlliu in sa prenotatzione de sas càmeras at tentu una discussione cun su personale de s’albergo tzitadinu chi diat àere pretèndidu chi su professore catalanu, chi faeddat bene su sardu, faeddaret in italianu.

«Fia in tzitade cun s’iscuadra mia pro fàghere unas cantas intervistas – at contadu su dotzente – e apo seberadu un’albergu còmodu». Lòmpidos a s’albergu, ispantu mannu: una de sos duos aposentos prenotados, una dòpia, si fiat trasformadu in una matrimoniale. Cun su personale de s’albergu deo apo semper allegadu  in sardu, fintzas pro su pagamentu de sos aposentos, sena perunu problema». A cussu puntu però su personale at cumentzadu a s’arrenegare. Cando apo pedidu su follu pro fàghere una chèscia a sa diretzione si sunt refudados de mi lu frunire e in prus mi naraiant est chi devia faeddare in italianu: curiosu meda, sende chi fintzas a unu momentu prima, pro su pagamentu,  sa limba non fiat unu problema. Custu est unu casu craru de discriminatzione linguìstica: si aere impreadu s’inglesu, su frantzesu o sas àteras limbas chi connosco, perunu si diat èssere lamentadu».

Adrià Martìn, duos annos a oe, est istadu protagonista  de sas puntadas de su programma andadu in unda in Rai 3 “Adrià. Beni cun me”, una sèrie de filmados totu dedicados a sa Sardigna e a sas limbas suas. Tocat a nàrrere però chi Adrià Martín no est unu piseddu cale si chi siat, difatis est professore in s’Universidade Autònoma de Bartzellona e est istadu fintzas collaboradore de s’Universidade de sos Istùdios de Casteddu. Su progetu Adrià – Beni cun me, finantziadu dae sa Regione Sardigna, una produtzione “Terra de Punt”  cun sa regia de Mauro Pes, est unu programma subra sas limbas de sa Sardigna registradu durante s’istiu de su 2019. Adrià Martín s’at giradu s’ìsula in furgone, a sa chirca de persones e eventos acapiados a sas limbas autòctonas: aligeresu, gadduresu, lìgure tabarchinu, sardu e tataresu.

Adrià Martín s’òcupat de tecnologias pro sa tradutzione, e at contribuidu a sa nàschida de su primu tradutore automàticu pro sa limba sarda. Est fintzas fundadore e promotore de Sardware, assòtziu chi traballat pro sa presèntzia de sa limba sarda in sa tecnologia. Comente musitzista, at  publicadu dae pagu- cun su nùmene artìsticu de Adrià Mor (www.adriamusic.cat) – su primu album suo comente solista, “Lo somrís de sa magrana” (‘su risu de sa melagrana’), formadu dae sas cantzones chi issu matessi at iscritu e postu comente colunna sonora de sa trasmissione. Su traballu est ambientadu in sos paesàgios de Sardigna e de sos Paisos catalanos, e includet cantzones in catalanu de Bartzellona, in catalanu aligheresu e in sardu. A su Cd ant collaboradu Joan Garriga (Dusminguet, La Troba Kung-Fu, Mariatxi Galàctic) e Marià Roch (Jarabe de Palo, La Troba Kung-Fu) e àteros puru. “Lo somrís de la magrana” est unu traballu de cultura lìbera (cun lissèntzia Creative Commons By-Sa 4.0 int) chi podet èssere iscarrigadu sena pagare dae su situ web.

Adrià s’òcupat de tecnologia acanta s’universidade de Bartzellona. Paris cun su professore Gianfranco Fronteddu de Ulìana de s’Universidade de Casteddu, at isvilupadu unu programma de tradutzione de su sardu cun prus de 25.000 paràulas e unu ditzionàriu  monolìngue cun prus de 50.000 faeddos. Est Apertium, su primu tradutore automàticu in-lìnia chi traduit dae s’italianu a su sardu e in  su benidore at a èssere possìbile fintzas dae su sardu a s’italianu.

Sa prataforma tecnològica www.apertium.org est istada isvilupada giai in su 2004 in s’universidade de Alacant, Ispagna, pro traduire su castiglianu in catalanu, e a s’imbesse, e cuntenet giai prus de 40 limbas. Immoe, gràtzias a su traballu de sos professores Martìn  Fronteddu, Apertium traduet fintzas su sardu. Unu traballu importante custu de sos duos istudiosos. Iscriende e digitalizende sa limba sarda, difatis, si lassat un’imprenta chi nd’agiudat, paris cun s’isfortzu culturale, sa cunservatzione. Una bia chi divenit una limba chi si faeddat e s’iscriet, est prus fàtzile a la legitimare fintzas a livellu istitutzionale”, at naradu su chircadore de Ulìana Gianfranco Fronteddu. Pro sa tradutzione de ogna faeddu sos istudiosos ant sighidu unu critèriu sientìficu rigorosu, pro custa resone s’ortografia impreada est cussa de sa Limba Sarda Comuna, adotada in su 2016 comente  limba sarda ufitziale dae sa Regione, “chi rapresentat unu puntu de mediatzione tra sas limbas faeddadas in Sardigna”, ispiegat Fronteddu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Su tempus benidore no est una cosa a tesu o astratta: in meda casos est giai incumintzadu e creschet cun sas ingendras noas. Sas tecnologias de su tempus benidore ant a èssere arminzos de fundamentu pro istudiare, tribagliare, nàrrere e tènnere cura de su pranetta. Lu cumprendere dae pitzinnos cheret nàrrere èssere prus ammaniados a accomettare sas proas de cras cun curiosidade e cun seru.

Una de sas tennologias prus importantes est s’intellighentzia artifitziale, giai presente in sos telèfoneddos, in sos giogos, in sos programas de istùdiu e inis retzes sotziales. In su tempus benidore at a èssere semper prus impittada pro azzuare sa zente a imparare menzus, a mezzorare sa meighina, a fàghere sas biddas prus balidas e a favoressere su tribagliu de s’òmine, chena remendare  sa creatividade e su pensamentu crìtigu.

Un’àteru logu chi creschet in presse est sa robotica. Sos robòts de su tempus benidore no ant a èssere solu màchinas de s’industria, ma ant a azzuare in sos ispidales, sas iscolas, sas domos e in incarrigos de azzudu. Ant a pòdere fàghere tribaglios faticosos o perigulosos, lassande a sa zente prus tempus pro sas cosas creativas e pro sas relatziones.

Ant a tènnere un’ ammentu mannu fintzas sas tecnologias pro s’ambiente. Sas fortzas annoabiles, comente su sole e su bentu, sas maneras pro minimare s’impestadura e sas materias chi durant ant a èssere importantes  pro diffendere su pranetta. Sos piseddos ant a tènnere unu rolu  crae in s’isviluppu de azzudos tecnològicos chi podent firmare su càmbiu de su tempus.

Su tempus benidore at a èssere semper prus digitale puru pro mèritu de sa realidade virtude e de sa realidade aumentada. Custas tennologias ant a permittere de istudiare s’istòria andande in sos logos antigos, de imparare is iscientzias cun sas friguras e de si allenare in logos seguros e pare-pare. Imparare at a divennere un’iscarmentu  prus apprettante e ispassiosu. No ant a mancare sas cosas noas in s’ispàtziu e in sa manera de nàrrere.

Sos Satellites, sas bìas in s’ispàtziu e is retzes noas de collegamentu ant a fàghere su mundu semper prus ligadu, donande noas possibilidades de ischire e de tribagliare imparis a sa zente de àteros paisos. Sas tecnologias de su tempus benidore no sunt solu istrumentos, ma sunt responsabbilidade. Si s’impittant bene cheret nàrrere respetare sos àteros, diffendere sos datos personales e faghere  seperos bonos.

Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”