Adrià Martín-Mor, catalanu, professore a sa Califòrnia State University, chi s’agataiat in tzitade pro sas ripresas de unu programa dedicadu a sas limbas minoritàrias de sa Sardigna, at prenotadu una note in un’albergo de Aristanis. Pro more de unu isbàlliu in sa prenotatzione de sas càmeras at tentu una discussione cun su personale de s’albergo tzitadinu chi diat àere pretèndidu chi su professore catalanu, chi faeddat bene su sardu, faeddaret in italianu.

«Fia in tzitade cun s’iscuadra mia pro fàghere unas cantas intervistas – at contadu su dotzente – e apo seberadu un’albergu còmodu». Lòmpidos a s’albergu, ispantu mannu: una de sos duos aposentos prenotados, una dòpia, si fiat trasformadu in una matrimoniale. Cun su personale de s’albergu deo apo semper allegadu  in sardu, fintzas pro su pagamentu de sos aposentos, sena perunu problema». A cussu puntu però su personale at cumentzadu a s’arrenegare. Cando apo pedidu su follu pro fàghere una chèscia a sa diretzione si sunt refudados de mi lu frunire e in prus mi naraiant est chi devia faeddare in italianu: curiosu meda, sende chi fintzas a unu momentu prima, pro su pagamentu,  sa limba non fiat unu problema. Custu est unu casu craru de discriminatzione linguìstica: si aere impreadu s’inglesu, su frantzesu o sas àteras limbas chi connosco, perunu si diat èssere lamentadu».

Adrià Martìn, duos annos a oe, est istadu protagonista  de sas puntadas de su programma andadu in unda in Rai 3 “Adrià. Beni cun me”, una sèrie de filmados totu dedicados a sa Sardigna e a sas limbas suas. Tocat a nàrrere però chi Adrià Martín no est unu piseddu cale si chi siat, difatis est professore in s’Universidade Autònoma de Bartzellona e est istadu fintzas collaboradore de s’Universidade de sos Istùdios de Casteddu. Su progetu Adrià – Beni cun me, finantziadu dae sa Regione Sardigna, una produtzione “Terra de Punt”  cun sa regia de Mauro Pes, est unu programma subra sas limbas de sa Sardigna registradu durante s’istiu de su 2019. Adrià Martín s’at giradu s’ìsula in furgone, a sa chirca de persones e eventos acapiados a sas limbas autòctonas: aligeresu, gadduresu, lìgure tabarchinu, sardu e tataresu.

Adrià Martín s’òcupat de tecnologias pro sa tradutzione, e at contribuidu a sa nàschida de su primu tradutore automàticu pro sa limba sarda. Est fintzas fundadore e promotore de Sardware, assòtziu chi traballat pro sa presèntzia de sa limba sarda in sa tecnologia. Comente musitzista, at  publicadu dae pagu- cun su nùmene artìsticu de Adrià Mor (www.adriamusic.cat) – su primu album suo comente solista, “Lo somrís de sa magrana” (‘su risu de sa melagrana’), formadu dae sas cantzones chi issu matessi at iscritu e postu comente colunna sonora de sa trasmissione. Su traballu est ambientadu in sos paesàgios de Sardigna e de sos Paisos catalanos, e includet cantzones in catalanu de Bartzellona, in catalanu aligheresu e in sardu. A su Cd ant collaboradu Joan Garriga (Dusminguet, La Troba Kung-Fu, Mariatxi Galàctic) e Marià Roch (Jarabe de Palo, La Troba Kung-Fu) e àteros puru. “Lo somrís de la magrana” est unu traballu de cultura lìbera (cun lissèntzia Creative Commons By-Sa 4.0 int) chi podet èssere iscarrigadu sena pagare dae su situ web.

Adrià s’òcupat de tecnologia acanta s’universidade de Bartzellona. Paris cun su professore Gianfranco Fronteddu de Ulìana de s’Universidade de Casteddu, at isvilupadu unu programma de tradutzione de su sardu cun prus de 25.000 paràulas e unu ditzionàriu  monolìngue cun prus de 50.000 faeddos. Est Apertium, su primu tradutore automàticu in-lìnia chi traduit dae s’italianu a su sardu e in  su benidore at a èssere possìbile fintzas dae su sardu a s’italianu.

Sa prataforma tecnològica www.apertium.org est istada isvilupada giai in su 2004 in s’universidade de Alacant, Ispagna, pro traduire su castiglianu in catalanu, e a s’imbesse, e cuntenet giai prus de 40 limbas. Immoe, gràtzias a su traballu de sos professores Martìn  Fronteddu, Apertium traduet fintzas su sardu. Unu traballu importante custu de sos duos istudiosos. Iscriende e digitalizende sa limba sarda, difatis, si lassat un’imprenta chi nd’agiudat, paris cun s’isfortzu culturale, sa cunservatzione. Una bia chi divenit una limba chi si faeddat e s’iscriet, est prus fàtzile a la legitimare fintzas a livellu istitutzionale”, at naradu su chircadore de Ulìana Gianfranco Fronteddu. Pro sa tradutzione de ogna faeddu sos istudiosos ant sighidu unu critèriu sientìficu rigorosu, pro custa resone s’ortografia impreada est cussa de sa Limba Sarda Comuna, adotada in su 2016 comente  limba sarda ufitziale dae sa Regione, “chi rapresentat unu puntu de mediatzione tra sas limbas faeddadas in Sardigna”, ispiegat Fronteddu.

“Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Emergèntzia pro Manuel Desogus: serbit azzudu pro su trazu mèicu in Sardigna

Dae sa Sardigna arribat un’apellu urgente e disisperadu pro torrare a domo Manuel Desogus, unu zòvanu de 38 annos naschidu in s’Ìsula, como coberradu in cunditziones graes, ma istabiles, in sa teràpia intensiva de s’ispidale Charité de Berlinu. Sa situatzione de su zòvanu, chi dae prus de dòighi annos bivet e tribagliat in Germània, est drammàtica e ponet a proa tosta sa famìllia, ancora sinzada dae sa pèrdida de sos genitores de Manuel.

Duos meses a como Manuel est istadu corpidu dae un’infetzione cardìaca grae meda chi at dannadu in manera irreversìbile duas valvulas de su coro. A custa cunditzione si est azzunta una ischemia, trombosi e àteras cumpricatziones chi ant fatu divennere su cuadru clìnicu crìticu meda.
Mancari sa gravidade, de sa situatzione sos mèigos cunsìderant istabiles sas cunditziones suas, ma su zòvanu s’agatat a tesu dae sa terra e sa famìllia
sua, cumpletamente solu a afrontare una batalla difitzile e ispramosa.

Ignàtzia, sa tia sua, est s’ incarricada de sa famìllia e at ispainadu s’apellu cun s’isperantzia de tennere solidariedade. Contat chi Manuel, sempre allègru e prenu de vida, non tenet prus sa fortza ne sas resursas emotivas e fìsicas pro accomettare custa proa a tesu dae sa Sardigna. Sa pèrdida de sos genitores at lassadu unu boidu mannu, e commo sos parentes prus istrintos sunt abarrados solu issos, cun su disìzu de pòdere èssere in costazos suos in unu mamentu gai delicadu e detzisivu pro sa vida sua.

A cumplicare meda sa situatzione bi est unu problema burocràticu de non pagu contu: a pustis de annos de traballu a s’esteru, Manuel non tenet prus un’assicuratzione sanidària ativa. Custu impedit a s’ispedale tedescu de coberrere sas ispesas de sas curas, faghinde divennere netzessàriu un’interventu istravanadu pro lu faghere torrare in Itàlia.

S’unica solutzione possìbile est de ordiminzare unu trazu mèigu amparadu, dae sa teràpia intensiva tedesca a sa teràpia intensiva in Sardigna, cun meigos ispetzializados chi siant capatzes de garantire s’azzudu de sa vida in su mentres de su biàziu.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”