Si si cheret pubblicare una rassinna de sos poetas sardos prus famados e de bàllia de Sardigna, de seguru non podet mancare Melchiorre Murenu. Nàschidu in Macumere su 3 de martzu de su  1803, mortu in sa matessi bidda su 21 de santugaine de su 1854, in tzircustàntzias tràgicas, cun sas òperas suas nos at lassadu una fotografia crara e forte de cussa chi fit sa vida in Sardigna in cussos tempos.

Non fit de famìlia rica, su babbu e sa mama, Batista Ledda e Ànghela Murenu, aiat calchi terrinu a inghìriu de sa bidda. Normale, bidu chi su babbu faghiat Ledda de sambenadu, si depiat essere mutidu issu puru Ledda, ma non s’ischit pro cale resone aiat leadu su nùmene de sa mama, Murenu:  s’est pensadu chi custu dipenderet pro more chi sos genitores non si fiant cojuados, ma podet èssere fintzas pro more chi a su babbu l’aiat arrestadu.

S’esistèntzia sua est marcada dae sas disgràtziat. A s’edade de tres annos si fit ammalaidadu de unu male meda difùndidu a s’epoca, sa  pigota, chi l’aiat intzurpadu totu. A lu nàrrere est issu matessi in sos versos de una poesia.

«Dae pitzinnu de tres annos, pro mia crudele atzota,un’infetu de pigota, sa vista mi nd’at leadu»

Custa cosa est cunfirmada fintzas dae su canònicu Ispanu, chi narat chi Murenu aiat una cara nieddutza,  espressiva e pintulinada dae sa pigota.

Sete annos a pustis aiant arrestadu su babbu, e  de custu òmine, dae tando, non si nd’at ischidu prus nudda. A pustis de custu fatu sa famìlia nch’est ruta in sa misèria, pro ite nde lis aiant secuestradu totu sos benes. Sos frades ant dèpidu traballare a tzeracos angenos, ma Melchiorre non podiat nemancu andare a si serbire una giorronda e no at agatadu mai unu traballu,  ca fit tzegu totu.

Pro more de sa cunditzione familiare sua e pro more de sa tzurpia sua non fit podidu andare a iscola e fit abbarradu analfabeta, ma est resessidu su matessi a si fàghere una cultura andende a  missa e ascurtende sos  preigadores chi a s’epoca difundiant sa connoschentzia fatu de sas biddas e cun su linguàgiu issoro simpre renessiant a donare unu minimu de cultura a su populu. Sos istudiosos chi ant provadu a contare sa vida de Murenu, gràtzias a testimonias orales e a su pagu chi contaiant sos àteros poetas chi l’aiant connotu, narant chi aiat una memòria de ferru. Una cosa de non pòdere crèere,  e pròpiu sa retentiva sua l’aiat permissu  de imparare medas cosas  e otènnere  una connoschèntzia crìtica a subra sos fatos  istòricos  e sotziales.

Sa produtzione artìstica de Melchiorre Murenu est rapresentada dae cumponimentos chi a s’ispissu tratant fatos sotziales e polìticos, istòricos o de atualidade, chi a bias sunt contra comunidades, pessonàgios prus o prus pagu poderosos, costumàntzias. Pro more de sas orìgines suas e pro sa difesa  sas classes sotziales prus dèbiles, l’ant postu su nomingiu de Omero de su Màrghine .

Tra sos versos prus famados atribuidos a su poeta est pretzisu arremonare «Tancas serradas a muru, Fatas a s’aferra aferra, Si su chelu fit in terra, L’aiant serradu puru»  una cuartina, chi cundennat sena apellu sa  Lege de sas tancaduras (Chiudendas), su provedimentu de su 1820 cun sus cale sos Savojas aiant istituidu sa privatizatzione e sa lotizatzione de sas terras comunitàrias, faghende agabbare una traditzione seculare de impreu tzìvicu de sos terrinos. Ma sa paternidade de sos versos de Tancas serradas a muru, non l’ant atzertada cun seguràntzia comente opera de Murenu, e su canònicu Giuanne Ispanu naraiat chi los aiat iscritos unu poete chi a nùmene faghiat Frantziscu Alvaru .

De seguru est sua sa poesia “Sas Isporchizias de Bosa”,  forsis  su cumponimentu prus famadu de su poeta, chi comente amus naradu,  fortzis l’at procuradu sa morte.

Ma Murenu fit famadu mescamente pro sa memòria istraordinària sua. Narant chi fiat bonu a resare a s’imbesse, in rima, moende dae s’ùrtimu versu. S’ischit chi sas cunditziones suas no l’aiant permissu de  imparare a lèghere e iscrìere e sas publicatziones sunt de acordiu narende chi fiat unu  poeta analfabeta.    Ma, a parte sa retentiva, Murenu fiat una pessone abista, e mancari tzurpu, bidiat e cumprendiat cun una capassidade ispantosa de analisi,  sa sotziedade e su mundu de s’epoca sua.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Garibaldi in Caprera: su coro sardu de s’Eroe de sos Duos Mundos.

Zuseppe Garibaldi, connoschidu comente s’Eroe de so Duos Mundos, est bistadu un’omine chi at rugadu paeses e terras firmas in d’una sumana in sa cale biazare fuit un’impresa tosta, fatta de naves a bela, caminos longos e iscroccas a s’ispissu inimigas.

At cumbattadu battallas sumanales in Sud America e in Europa, at ghiadu revolussiones, e su nomene suo at intronadu in tottu su mundu comente cona de libertade e corazu. Eppuru, pustis de una vida  bivida semper in assione, at seperadu de si ritirare in d’unu logu attesu e mudu, s’isula de Caprera, in Sardigna.

Unu seperu chi diat podere apparrere aggiocante, po un’omine abesadu a sos cramores de s’istoria. E imbetzes, cussa terra abria e agreste fuit po Garibaldi unu furriadorzu de s’anima, un’angulu de su Mediterraneu inube podere bivere in armudiu cun sa nadura, tribagliare sa terra e accattare sa paghe. Ma pro itte propriu in Caprera? Itte aiat corpadu in manera gai funguda un’omine comente a issu e l’ispinghere a bi ponnere raighinas?

Pustis de sas suas abbenturas americanas e unu pagu de tempus passadu in Nizza, tzittade in sa cale fit naschidu, Garibaldi si fuit imbarcadu supra unu bastimentu pitticcu giammadu “Iscumbattadore”, navigande in su Mediterraneu. E d’est bistadu propriu in su mentres de unu de custos biazos chi, po more de sas currentes e de sos bentos, fuit arribadu po casu in sas Buccas de Bonifacio. Inoghe aiat acciappidu amparu in su ballumene de isulas de sa Madalena, e d’est bistadu in cuss’occasione chi aiat bidu po sa prima borta Caprera. Un’addobiu fortzis abbennidu po casu, ma chi si fuit revertidu in amore a prima bista.

Fuit su 1856 cando, cun sos acchittos accuccurados e un’eredidade pitticca, aiat comporadu una parte de s’isula. Carchi amigu li aiat indittadu logos pius de grandesa, comente Cabu Testa o su Gulfu de Arzachena, ma Garibaldi no aiat tentu dudas: cheriat Caprera. Fuit incumintzadu gai su fraigu de sa domo coloniale sua, oe revertida in su Museu Naztionale Zuseppe Garibaldi, e aiat apporridu una vida fatta de laurantza, pesadura, iscrittura e reflessione.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22