Intzidente mortale in Irbono, in Ogiastra. Unu betzu de sa bidda, Antonio Lancioni de 88 annos, est mortu a pustis de àere pèrdidu su controllu de su 4X4 cosa sua, unu Hyundai Galloper, chi nch’est rutu in unu ispentumadòrgiu, faghende unos cantos lùmburos finas a lòmpere a su caminu de sa tzircunvallatzione.

Sos sucursos sunt lòmpidos in deretura a su logu acanta est sutzèdidu s’intzidente, dae s’ambulantza de su 118 a s’ispidale de Lanusè, s’òmine est mortu deretu a pustis de s’arribu.

Su fatu est acontèssidu a inghìriu a sas 7, cando s’òminde de Irbono fiat torrende cara a domo dae su podere suo in sartu. Segundu unu prima ricostrutzione de sas fortzas de s’òrdine, su pensionadu, chi fiat colende in unu caminu istrintu meda chi collegat sa tzircunvallatzione a su tzentru abitadu, cun probabilidade est istadu illuinadu dae su sole e diat èssere finidu a foras de de sa carregiada, faghende unu lùmburu de 20 metros.

A su momentu de s’arribbu de su personale mèdicu su betzu fiat galu biu. Est istadu issu etotu a nàrrere a su personale de su 118 chi fiat istadu illuinadu dae su sole. S’òmine connoschiat bene meda cussu caminu, pro ite bi colaiat ogna santa die pro andare a su coile suo a suta de sa bidda, acanta teniat unas cantas berbeghes. In prus s’òmine, mancare s’edade manna, fiat unu bravu ghiadore, sende chi finas a sa pensione aiat fatu su camionista de mezos mannos.

Sa morte de s’òmine at causadu medas polèmicas in sa bidda de s’ògiu. In medas in sos mèdios sotziales ant naradu chi in cussu tretu de caminu bi sunt sutzèdidos peri àteros intzidentes, pro fortuna non graves, e chi diat tocare a lu serrare.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”