In ocasione de sa Die mundiale de sa Biodiversidade, chi si tzèlebrat cras, s’Assòtziu Allevadores de sa Regione Sardigna ammentat chi s’Ìsula est una terra de biodiversidades zootècnicas ca podet bantare su bellu de 12 ratzas autòctonas de sas cales tres bovinas (Sarda, Bruno-Sarda, Sarda-Modicana), duas ovinas (Sarda e Niedda de Àrbus), duos caprinas (Sarda e Sarda primitiva), una suina (Sarda), duas ecuinas (Giara e Sarcidanu) e duas asininas (Sardu e Asinara).

“Un’importante patrimòniu chi netzèssitat de continu amparu ma fintzas valorizatzione de sas produtziones”, ispiegat s’assòtziu sos cales tècnicos assistint sas aziendas chi allevant sas biodiversidades zootècnicas isolanas durante s’acumprimentu de sos controllos funtzionales pro compidare s’istadu de sos allevamentos e de sos animales.

Segundu sos datos de s’Aars, sa cunsistèntzia mèdia in Sardigna de su bovinu ratza Sarda est uguale a 25.993 capos, pro su bovinu ratza Bruno Sardu est uguale a 34.073 capos e pro su bovinu ratza Sardu Modicanu cun 2.253 capos. Pro su chi pertocat sos capos ovinos, sos de ratza Sarda sunt 2.500.000, sos de ratza Niedda de Àrbus 9.316 capos, mentras pro sas cabras de ratza Sarda sunt 13.299 e sas de ratza Sarda primitiva 7.954. Sos porcos de ratza Sarda sunt 390, sos cadditos de sa Giara sunt 542, mentras su Caddu de su Sarcidanu est presente cun 102 capos. In fines sunt 380 sos àinos de s’Asinara e 2.980 sos capos de Àinu Sardu.

Luciano Useli Bacchitta, presidente AARSardegna, ammentat chi “su sistema allevadores at ativadu duas initziativas importante, est a nàrrere su progetu LEO inghitzadu in su 2018 e chi protzedit cara a sa realizatzione de una prataforma digitale pro sa zootecnia italiana chi est ùnica in su gènere suo e isvilupada gràtzias a sa faina de AIA, paris a collaboratziones de prestìgiu comente cussas cun Universidades, Istitutos Zooprofilàticos e àteros Entes de chirca, suta de sa supervisione de su ministeru de sas Polìticas agrìculas, alimentares e forestales, in calidade de Autoridade de gestione.

S’àteru progetu cuntzepidu de su totu pro preservare sa biodiversidade de sos animales nostros de interessu zootècnicu e de s’ambiente acanta bivent – agiunghet – est istadu denumenadu Allevamentu Bardianu”.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”