S’Itàlia est su paisu de s’annu. No in tèrmines assolutos, ma in cantu a passos a in antis pro su chi pertocat s’economia e sa gestione de su paisu dae una banda, is resurtados isportivos e is resèssidas in su mundu de s’ispetàculu.

Nemos diat àere pensadu chi su paisu nostru poderet tènnere unu tassu de vatzinatzione tra is mègius in Europa, ma mancu chi Matteo Berrettini arribbaret in finale a Wimbledon o chi is Mäneskin poderent bìnchere s’Eurovision. In su fùbbalu cun s’Europeu bintu, cun is 40 medàllias olìmpicas, prus che totu cun una gestione de una situatzione difìtzile meda tra pandemia e crisi econòmica, mègius de àteros. Comente naradu non sunt nùmeros assolutos. S’economia italiana no est sa prima a su mundu. Su dèpidu pùblicu restat mannu meda. Su tassu de disocupatzione est a su 9,2% e est prus artu pro fèminas e giòvanas. Sa poberesa est crèschida in sos annos de sa pandemia. Segundu su Raportu Censis in su 2020 si signalant 2 milliones de famìlias italianas in poberesa assoluta, crèschidas prus de su 100% in 10 annos.

Su prèmiu andat «a su chi est megioradu de prus in su 2021». Sa vatzinatzione cun tassos tra is mègius de Europa est su sinnu prus craru. Pro s’Economist s’Itàlia at traballadu subra de su difetu peus chi tenet: sa «weak governance», su sistema de guvernu dèbile «chi at fatu a manera chi s’Itàlia esseret in su 2019 prus pòbera chi non in su Duamìgia». Naradu dae unu giornale chi aiat definidu inadatu Berlusconi e disegnadu Renzi in una barca chi afundat, est unu grandu cumplimentu chi andat massimamente a Mario Draghi.

S’Itàlia «at achiridu unu primu ministru cumpetente e respetadu in manera internatzionale», seberadu dae una majoria ampra chi est andada addae de is diferèntzias polìticas in su nùmene de is reformas.

Su giornale britànnicu però faghet un’avertèntzia: atentzione a non torrare in dae segus, in particulare si Draghi at a puntare a su Quirinale rinuntziende a Palatzu Chigi. Su restu de s’isport est mutidu a si cunfirmare s’annu chi benit e a sighire sa cursa a is Olimpìades ierriles de Pechinu 2022.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”