A Buddusò su 5 e 6 de mese e ladàmine torrat s’apuntamentu de s’atongile de Artes in Carrera, una manifestatzione devènnida in is annos unu de is apuntamentos printizpale de s’atòngiu in su Montagudu.

Unu bellu programa, unu percursu fatu de s’arte, s’istòria, s’artesania, s’archeologia, su folclore e dulcis in fundo, sa mustra subra is Durches in Sardigna organizada dae s’assòtziu “Sa coghina de sas matriarcas” .

Non solu una chirca subra sa durcheria de Buddusò, comente “s’aranzada” diferente dae cudda nugoresa, o cuddos ismentigados comente “ sa imballa”, ma una mustra chi at a donare ispàtziu a una rapresentàntzia manna de totus is durches de sa Sardigna.

Ligados a sa mustra s’ant a tènnere diversos laboratòrios sighidos dae professionistas mannos, dae sa decoradura de is pistocos sardos, dedicadu a is pipios, a incuru de Laura Mastrella e Anna Maria Sarritzu chi at a iscoviare is tècnicas e is retzetas. In prus ant a partetzipare a s’eventu maistras e matriarcas de totu sa Sardigna, giornalistas e espertos gastronòmicos.

Ocannu sa manifestatzione est dedicada a is tzentenàrios de Buddusò. Unu progetu chi s’at a contivigiare in sa realizatzione de murales particulares chi ant a rapresentare in sas bias de su tzentru istòricu òmines e fèminas buddusoinas chi ant lòmpidu su traguardu importante de su sèculu de vida devenende testimòngios istraordinàrios de un’època signada dae gherras, iscobertas e innovatziones.

“Sos murales – afirmat s’assessore de sa Cultura Tomaso Tuccone -, unint duos aspetos. Dae un’ala s’arte chi a traessu is pinturas contat calicuna cosa, dae s’àtera unu de is tretos printzipales de sa comunidade nostra: sa longevidade. Dae su 1985 a oe Buddusò at tentu 25 tzentenàrios, comente resurtadu de un’elevada calidade de sa vida”.

Pro custu motivu – ispiegat Maria Antonietta Mazzone de “Sa coghina de sas matriarcas”, s’assòtziu at a dedicare a totu sa bidda, ma mescamente a is de norant’annos “su cumbidu” comente augùriu de vida longa.

Su betzu prus mannu presente at a tènnere s’onore de donare su corpu de tùturu a sa turta selargina, ponte ideale intre sa cultura de sa durcheria dae su nord e su sud Sardigna.

A parte is durches tìpicos de Buddusò, comente “sos pinos” e “s’aranzada” , s’at a pòdere tastare sa turta de sos isposos, un’òpera de arte de Annamaria Sarritzu “drucera” de Cuartu Sant’Aleni. Una turta monumentale, chi benit fata mescamente in ocasione de sa coja selargina, a base de mèndula e prena de crema de tzùcaru.

Su cumbidu at a èssere ofertu in sa pratzita de sa Comuna Betza, una pratza antiga in ue a unu tempus si riuniant is abitantes de Buddusò batende si dae domo “sa cadrea” pro assistire a is garas de is poetas , a is càntigos a chiterra e a àteros ispetàculos de sa festa.

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”